Andvari - 01.01.2003, Blaðsíða 11

ANDVARI
FRÁ RJTSTJÓRA
9
Þegar talað er um að íslenskt þjóðfélag sé ríkt er miðað við almenna mæli-
kvarða sem tíðkast að leggja á auð þjóða, þjóðarframleiðslu og tekjur á hvert
mannsbam. í slíkum samanburði höfum við íslendingar sterka stöðu. Hins
vegar verður ekki sagt að umgengni okkar við peninga sé til fyrirmyndar.
Sannast að segja förum við með þá sem leikföng oft og einatt. Frá því var
skýrt nýlega (DV 30. ágúst 2003) hversu bankar og greiðslukortafyrirtæki
ganga hart fram í að festa unglinga í neti sínu. Þessir aðilar hreiðra um sig í
framhaldsskólum og gera nemendum kostaboð um lánafyrirgreiðslu. Og
unglingum hættir jafnan til að gæta ekki nauðsynlegrar fyrirhyggju, enda
kannski ekki verið innrætt það heima fyrir. Þannig verða þeir auðveld bráð
slyngra sölumanna. Þess eru mörg dæmi, segir í fyrmefndu blaði, að ung-
menni taki sér hlé frá skólagöngu eða hreinlega detti út úr skóla vegna
greiðslukortaskulda. Menntaskólastúlkur sem lentu í vandræðum út af slíku
segja frá því að fyrstu daga skólaársins voru þjónustufulltrúar frá öllum
bönkunum með bása í skólahúsnæðinu þar sem nemendum var gefið sælgæti
og kortaþjónustan kynnt. Þar er allt auðvelt um vik til að láta drauma sína
rætast. Það þarf engan ábyrgðarmann vegna kortanna né heldur fyrir yfir-
dráttarheimildum allt upp í 250 þúsund. Ekki þarf heldur ábyrgðarmann fyrir
tölvuláni allt upp í 300 þúsund, segja þær. „Maður er ekki spurður um eitt né
neitt og engar upplýsingar virðast fara milli bankanna um skuldastöðu kort-
hafa. Það er vel skiljanlegt að margir missi sig í þetta í þessu rosalega neyslu-
þjóðfélagi sem við lifum í. Og þegar upp er staðið er það alltaf bankinn sem
stórgræðir á öllu saman.“
Þannig segja þessar ungu stúlkur frá. Bankar eiga víst ekki að vera upp-
eldisstofnanir, en verður samt ekki að krefjast ábyrgðar af þeim þegar þeir
leggja net sín fyrir unglinga? Og hvað um skóla sem hleypa fulltrúum bank-
anna í slíkan veiðiskap innan sinna vébanda? Hver er þeirra ábyrgð? I því
blaði sem hér er vitnað í segir blaðamaðurinn Haukur Lárus Hauksson rétti-
lega af þessu tilefni: „Það getur varla verið meiningin að ungt fólk hrekist
beinlínis frá námi vegna þess að bankamir hafa ruglað fjármálavitund þess.
Eða er það kannski, þegar öllu er á botninn hvolft, hagur banka og sparisjóða
að ungt fólk leggi af stað út í lífið með skuldasnöru um hálsinn?“
*
„Rosalegt neysluþjóðfélag“, - það er sú samfélagsmynd sem blasir við ungu
fólki sem er að byrja að fóta sig í tilverunni. Og varla furða þótt það misstígi
sig. Langt er orðið frá því fátæktarbasli sem varð hlutskipti fyrri kynslóða og
lagði stein í götu margra efnilegra ungmenna sem vildu komast til náms. - A
þessu hausti er minnst 150 ára afmælis Stephans G. Stephanssonar, en mynd-
arleg ævisaga hans hefur nú verið gefin út. Þegar aðeins lifði ár hinnar nítj-
ándu aldar, 1899, orti Stephan eitt sitt magnaðasta og djúpviturlegasta kvæði,