Andvari - 01.01.2003, Blaðsíða 132

130
YELENA YERSHOVA
ANDVARI
ágæta kvæði með fagurri hrynjandi, og notaði síðan formið í kvæði sitt. Þar
sem samtíðarmenn hennar þekktu kvæðið „Draumur“ sem þulu, og líka
vegna beinnar vísunar í aðra þulu í sama safni, fékk kvæðið „Ljáðu mér
vængi“ þulunafn. En ekki er sagan þar með öll. „Ljáðu mér vængi“ var fyrsta
fræga þululjóðið sem komst á prent; þeir eða fremur þær sem hrifust af
kvæðinu fóru fyrir sitt leyti að herma eftir því - ekki síst eftir forminu sem
varð í almennu áliti að e. k. „klassísku þuluformi“, þó að fátt „þululegt" sé í
því, eins og hér hefur verið sýnt fram á. Um það bera vott fjölmörg þululjóð
með sömu sniði sem birtast á 20. öld.34 Sams konar hugmyndir um „klass-
íska þuluformið“ má jafnvel finna í nýlegum bókmenntasögum.35
Af þessu má draga eftirfarandi ályktun: Skáldkonur í byrjun 20. aldar
kærðu sig líklega ekki eins mikið um að fylgja raunverulegu þuluformi og
þær vildu vera láta. Skýringin á því er væntanlega sú að form „gömlu þuln-
anna“ var óvandað, „þeirra vængir voru bæxlaðir og skörðóttir“, eins og Þor-
steinn Erlingsson segir í sínum pistli sem vitnað var í hér að framan. Ný-
rómantískum skáldum, þ. á m. skáldkonum, fannst hins vegar mikið koma til
forms sinna ljóða, nánara til tekið, „hins ómræna“, eða „hljómlistar orðanna“
í ljóðum, og þess vegna vanda þau formið eftir bestu getu.36 í þeirra eyrum
hljóma þeir þuluhlutar og þau „þululeg" kvæði best sem eru regluleg og
standa þannig nær hefðbundnu bragformi, hversu þversagnakennt sem þetta
kann að hljóma, enda talið að markmið nýrómantískra skálda sé einmitt að
„losa um fjötra hins hefðbundna bragforms"!37
Það var kappsmál fyrir nýrómantísk skáld að losna undan hefðbundnu
bragformi, sem var of strangt og fjötrandi, og er Hulda oft talin brautryðjandi
í baráttunni við hefðbundna formið. Þorsteinn Erlingsson segir m. a.:
„...þetta [er] sú djarfasta rímbreyting, sem jeg hefi séð á mínum dögum. Það
eru gömlu þulurnar, en orðnar ungar í annað sinn...“38 Peter Carleton nefnir
einnig Huldu meðal fyrstu formbyltingarskálda í íslenskum kveðskap og
segir að hún „hafi sameinað áhrif frá erlendum bókmenntum og íslenskri
þjóðkvæðahefð þegar hún endurvakti þuluformið...“39 Orð Þorsteins um
„djörfustu rímbreytingu“ og Peters um sameinuð áhrif frá erlendum bók-
menntum og íslenskri þjóðkvæðahefð standast; hitt er annað mál að hlutverk
þulna í þessari „mildu formbyltingu" var, bragfræðilega séð, ekki ofurstórt.
Fátt kom í kvæði Huldu og Theodoru beint úr „ekta“ þulum, en töluvert úr
annars konar þjóðkveðskap.40
Öðru máli gegnir um menningarpólitískt hlutverk síðmiðaldaþulna í
„mildu formbyltingunni“, en þær komu nýrómantískum skáldum í góðar
þarfir sem pólitískt tæki. „íslenskt brageyra“ var mjög viðkvæmt fyrir
minnstu frávikum frá hefðbundnum bragarháttum á þeim árum,41 og því var
ekki auðsótt að leiða frjálslegar bragnýjungar, sem höfðu komið fram í
erlendum kveðskap, inn í íslenska Ijóðagerð. Hulda notar „gömlu þulumar“,
\