Andvari - 01.01.2003, Blaðsíða 129

andvari
HINN NÝI „GAMLP' KVEÐSKAPUR
127
Þula er ljóð í frjálsu formi án erindaskila. Ljóðlínur eru mjög oft mislangar. Stuðlasetn-
ing er óbundin, stundum er hún óregluleg, stundum engin. Oft er ekkert endarím eða
einfalt samrím (aabb..). Innrím er ekki.20
Skilgreiningin á þulum síðmiðalda virðist þannig næstum eingöngu leggja
áherslu á formið, og leiðir þetta til þess að orðið „síðmiðaldaþulur" verður að
e. k. víðtæku hugtaki fyrir síðmiðaldakveðskap í tiltölulega frjálsu formi.21
Það sanna orð Ögmundar Helgasonar í upphafi greinar hans um þulur, en
hann tengir þær við
...fremur einfalt bundið inál sem getur verið af ýmsum toga en er ekki undir reglu-
bundnum bragarháttum og hefur sjaldnast ákveðin erindaskil eða háttbundna hrynjandi
hvort heldur um er að ræða fáeinar línur eða heillanga bálka.22
Hætta er á því að þessi leið sé villistígur, enda verður hugtakið „þula“ þar
með svo ónákvæmt að telja má það ónothæft í fræðilega umræðu. Því verða
hér eftir orðin „frjálst/laust form“ (um síðmiðaldaþulur) túlkuð þannig að um
er að ræða form sem er gjörsamlega sneytt reglubundinni hrynjandi. Ekki
heldur verða hér talin til þulna brot sem eru minni en sjö vísuorð að lengd,
þó að þau séu mjög lauslega ort,23 þrátt fyrir ofangreind orð Ögmundar
Helgasonar, enda vísa orðin „romsa“ og „runa“, sem Ögmundur nefnir á
sömu síðu sem samheiti orðsins „þula“, til þess að um er að ræða langa bálka
fremur en „fáeinar línur“.
I síðmiðaldakveðskapnum sjálfum eru hins vegar þau kvæði sem nútíma-
fræðimenn skilgreina sem síðmiðaldaþulur oft kölluð allt öðrum nöfnum, t.d.
„kvæði“, „bragur" og jafnvel „rímur“, þótt umrædd kvæði hafi engin brag-
fræðileg einkenni slíks kveðskapar. Hins vegar heita stundum „þulur“ verk
sem eru það ekki í nútímaskilningi.24 Þannig verður þuluhópurinn enn stærri
en skv. skilgreiningu Jóns Samsonarsonar og Ögmundar Helgasonar. Fyrstu
útgefendur síðmiðaldaþulna urðu eflaust fyrir áhrifum frá þiessari alþýðlegu
nafngift. Undir fyrirsögninni „Þulur og þesskonar“ í safni Olafs Davíðssonar
er að finna allmörg kvæði sem falla ekki undir nútímaskilgreiningu á síðmið-
aldaþulum og eru allt annars eðlis.25 Safn Ólafs var víða lesið og hafði fyrir
sitt leyti áhrif á hugmyndir 20. aldar manna, ekki síst ljóðskálda, um síð-
miðaldaþulur.
Með orðunum „gömlu þulumar“ virðast allir ofangreindu höfundamir,
Theodora og Þorsteinn, Sveinn Skorri og Ármann, eiga aðallega við síðmið-
aldaþulur - í þessum ofurvíðtæka skilningi. Athyglisvert er þó að í sumum
þululjóðum 20. aldar má finna brot úr fomum þulum. í ljóði Huldu „Heyrði
eg í hamrinum" eru m. a. nokkur nöfn á sjávarbárum, tekin upp úr drótt-
kvæðu þuluerindi.26 Þannig er hugmyndin um samhengi, allt frá fornöld til
síðari hluta 19. aldar, vel tryggð. Slík brot úr fomum þulum eru þó fremur