Andvari - 01.01.2003, Blaðsíða 56

54
SIGURÐUR PÉTURSSON
ANDVARI
Þegar aðskilnaður íslands og Danmerkur komst á dagskrá á árum
síðari heimsstyrjaldar töldu margir að skera ætti á tengslin fyrir fullt
og allt án frekari ráðstafana, þar sem Danmörk væri hersetin af Þjóð-
verjum og þarafleiðandi gæti konungur ekki uppfyllt þær skyldur sem
sambandslögin frá 1918 gerðu ráð fyrir. Margir Islendingar, einkum
þeir sem menntast höfðu eða búið í Danmörku, töldu að aðskilnaður
landanna mætti alls ekki fara fram með þessum hætti á meðan Danir
væru undirokaðir af óvinveittu stórveldi og gætu ekki komið fram
fyrir sína hönd. íslendingum bæri því að bíða með sambandsslit þar
til að stríði loknu. Báðir hópar voru sammála um að slíta bæri kon-
ungssambandinu og stofna lýðveldi á Islandi. Spurningin var um
aðferðina.
Hannibal tók hér fasta, óhagganlega afstöðu, eins og hans var von
og vísa. Hann taldi ekki koma til greina að slíta sambandinu við Dani
án þess að gefa þeim kost á að standa í eigin fætur fyrst og mæta
íslendingum á jafnréttisgrunni. Þessari afstöðu gerði Hannibal grein
fyrir í Skutli. Hlaut hann af því mikla gagnrýni bæði sjálfstæðismanna
og sósíalista sem gengu harðast fram í hraðskilnaðarleiðinni. Alþýðu-
flokkurinn var eini flokkurinn sem vildi bíða með að ganga endanlega
frá lýðveldisstofnun þar til viðræður hefðu farið fram við Dani. Þegar
kom fram á árið 1943 urðu rök lögskilnaðarmanna, eins og þeir sem
vildu bíða voru kallaðir, heldur þunn, þar sem liðin voru þau 25 ár sem
sambandslögin áttu að gilda og samningur þjóðanna því fallinn úr
gildi. íslendingar gátu því ráðið eigin framtíð sjálfir. Samt vildu margir
lögskilnaðarmanna, þar á meðal Hannibal, enn bíða með stofnun lýð-
veldis og vanda betur til nýrrar stjórnarskrár lýðveldisins Islands. Og
þegar Alþýðuflokkurinn gaf eftir og samþykkti þjóðaratkvæðagreiðsl-
una í maí og í framhaldi af því lýðveldisstofnun 17. júní 1944, hélt
Hannibal áfram að andæfa hinni nýju stjómarskrá í Skutli. Alþýðu-
blaðið neitaði að birta grein hans um málið og Ríkisútvarpið neitaði að
birta auglýsingu frá forseta Alþýðusambands Vestfjarða þar sem sagði:
„Vestfirsk alþýða! Vertu trú - vertu sterk! Hlýddu engu, nema sam-
visku þinni við þjóðaratkvæðagreiðsluna.“74
Barátta Hannibals og skoðanabræðra hans sætti þannig mikilli and-
stöðu helstu stjómmálaflokka og hagsmunasamtaka á Islandi sem
reyndu óspart að þagga sjónarmið þeirra niður. Síðar á ævinni gaf
Hannibal Valdimarsson út bók með greinum og skrifum lögskilnaðar-
manna og kallaði bókina Bannfærð sjónarmið.