Andvari - 01.01.2004, Page 147

ANDVARI
ÞEGAR FARFUGLAR FLJÚGA AÐEINS Á VÆNGJUM ÚTÞRÁRINNAR
145
afar áhugaverð. Greinin hefst á lýsingu atburða sem gerðust um árið 1900 í
smábænum Steglitz nálægt Berlín í Þýskalandi. Hann sér fyrir sér þrjá pilta
sem „... tóku sig til og í stað þess að sitja liðlangt kvöldið og fram á nótt yfir
skræðum sínum, hlupust þeir á brott frá öllu saman eitthvað langt út í skóg
þangað sem fóturinn fór, þar áttu þeir svo til að kveikja bál og setjast hring-
inn í kring um það, syngja og segja hver öðrum sögur og æfintýr þar til
roðaði af degi.“19 Strax í upphafi sést að ákveðinn þjóðsagnablær umlykur
þennan hluta greinarinnar, það er án efa vísvitandi gert og hluti af mælsku-
list höfundar. Myndin sem hann dregur upp er enn rómantískari en sú sem
kom fram í dagblaðagreinunum. Frásögnin minnir samt óneitanlega helst á
flótta frá hversdagsleikanum. í framhaldinu segir frá því að þessar óvenju-
legu athafnir piltanna hafi vakið athygli víða í Þýskalandi og einnig að þær
hafi verið í andstöðu við umhverfið „eins og hugarfari og háttum fólks var
farið í þá daga“20. Hér hefst gagnrýni Bergs á menninguna: „Hvorttveggja
[hugarfar og hættir fólks] var mjög mótað af raunsæisstefnunni svokölluðu,
en henni hætti oft og tíðum til að vera blátt áfram svartsýn og laus við það víða
hugarflug og oft hugsjónaeld, sem hinar bjartsýnni stefnur í listum kveikja.“21
Bergur bendir beinlínis á stefnur í listum til að útskýra gagnrýnisvert hugarfar
fólks og lífshætti þess. Hann tengir raunsæisstefnuna við svartsýni annars
vegar og skort á hugarflugi og hugsjónaeldi hins vegar. Raunsæisstefnunni er
þannig lýst fyrst og fremst út frá skorti eða neikvæðum áhrifum á hugsunar-
hátt fólks.
Raunsæisstefnan er oft skilin sem andsvar við rómantísku stefnunni og það
kemur fljótlega í ljós að Bergur er þeirrar skoðunar og hneigist að rómantík.
Þó að engin ein skilgreining á rómantísku stefnunni sé til má tala um viss
samkenni hennar eins og Páll Valsson telur þau upp: „Svipaða heimssýn sem
einkum byggist á ákveðnum skilningi á náttúrunni; hliðstæða sýn á eðli
skáldskapar sem byggir á mikilvægi ímyndunarafls og innsæis; og ... svip-
aðar hugmyndir um skáldskaparstíl sem taki einkum til myndmáls, tákna og
goðsagna“22. í þýsku rómantísku stefnunni er greint á milli tveggja skóla eða
tímaskeiða: Jena-skólans sem varð til seint á 18. öld og mótaði hina heim-
spekilegu hlið rómantíkurinnar - einkum náttúruheimspeki - og Heidelberg-
skólans sem varð til í byrjun 19. aldar og var meira á sögulegum og þjóðleg-
um slóðum; starfstími hans er oftast kallaður blómaskeið rómantíkurinnar.
Heidelberg-skólinn hafði sérstakan áhuga á miðöldum og „öllu sem þeim
tengdist og kalla mátti einfalt, alþýðlegt og þjóðlegt“.23 Undir áhrifum
rómantísku stefnunnar störfuðu t.d. Grimm-bræður og söfnuðu þjóðsögum.
Bók þeirra kom út upp úr 1812 undir titlinum „Kinder- und Hausmárchen “
og má teljast upphaf að söfnun og rannsóknum á þjóðsögum í hinum þýsku-
mælandi löndum og helsta fyrirmynd fyrir þjóðsagnasafnara og fræðimenn í
Evrópu yfirleitt, en þar á meðal var Jón Ámason.