Uppeldi og menntun - 01.01.1997, Blaðsíða 77

JÓN GUNNAR BERNBURG, ÞÓRÓLFUR ÞÓRLINDSSON
sen 1990, Sykes og Matza 1961). Þær sýna að unglingar sem beita ofbeldi eru mun
líklegri en aðrir til að fremja afbrot og komast í kast við lögin. Þeir eru einnig
líklegri en aðrir til að neyta löglegra og ólöglegra vímuefna. Þá sýna niðurstöðurnar
háa fylgni milli þess að beita ofbeldi og þess að verða fórnarlamb ofbeldis.
Niðurstöður okkar renna styrkari stoðum undir þá tilgátu að svipaðir þættir
liggi að baki ofbeldi og öðru óknyttaatferli meðal unglinga (Felson o.fl. 1994, Salts
o.fl. 1995). Þær sýna að veik tengsl við foreldra, slakur námsárangur, lítil trúhneigð
o'g það viðhorf að reglur séu afstæðar, auka líkurnar á því að ungmenni beiti of-
beldi. Einnig eykur það líkur á ofbeldisatferli ef ofbeldi er algengt í vinahópnum og
ef vinirnir neyta vímuefna. Þessir sömu þættir auka einnig líkurnar á því að ungl-
ingar neyti löglegra og ólöglegra vímuefna og fremji afbrot.
Þótt fyrrgreindir þættir tengist ofbeldi og öðru óknyttaatferli á svipaðan hátt
eru einnig áhugaverðar undantekningar frá þessu. Þannig tengist andlegur stuðn-
ingur vina ekki ofbeldishegðun á sama hátt og neyslu vímuefna, þar sem hann eyk-
ur líkur á vímuefnaneyslu en minnkar líkur á ofbeldi. Hugsanlegt er að andlegur
stuðningur hindri ofbeldishegðun eða að það séu sameiginlegir þættir sem ýti
undir ofbeldi á sama tíma og þeir dragi úr nánum tengslum. Niðurstöður okkar
sýndu hins vegar mjög veik tengsl milli andlegs stuðnings vina og ofbeldis og gefa
því lítið svigrúm til ályktana. Frekari rannsókna er því þörf til að svara þessum
spurningum.
Niðurstöður okkar sýna að þættir eins og tengsl við hefðbundnar stofnanir og
lífsmynstur jafnaldra hafa heldur meira spágildi fyrir áfengisneyslu og reykingar
heldur en ofbeldi, afbrot og neyslu ólöglegra vímuefna. Líkanið virðist því síður
skýra ofbeldi og ólöglegt atferli en atferli sem liggur nær hefðbundnum mörkum.
Þetta gæti bent til þess að mikilvæga þætti vanti í greininguna. En þetta gæti einnig
bent til þess að mælingum sé ábótavant, til að mynda var einungis athugað hvort
vinir hefðu verið fórnarlömb ofbeldis en ekki hvort þeir hefðu beitt því. Hins vegar
var spurt um hvort vinir hefðu neytt vímuefna. En eins og kemur í ljós hefur atferli
meðal vina hátt skýringargildi í greiningunni. Það sem einkennir þá sem beita
ofbeldi, umfram aðra þætti, er að þeir eru mun líklegri til að fremja óknytti á borð
við afbrot og verða fyrir afskiptum lögreglu.
Ekki finnast marktæk tengsl milli menntunar foreldra og beitingar ofbeldis.
Þetta er í samræmi við niðurstöður fyrri rannsókna á tengslum stéttarstöðu og
óknyttaatferli meðal íslenskra unglinga (Þórólfur Þórlindsson og Rúnar Vilhjálms-
son 1991, Þóroddur Bjarnason o.fl. 1997).
Þótt niðurstöður okkar gefi vísbendingar um hvað einkenni unglinga sem beita
ofbeldi er ekki þar með sagt að hægt sé að fullyrða um orsakasamhengi. Unglingar
sem beita ofbeldi eru líklegir til að eiga í erfiðleikum á öðrum sviðum og þeir eru
líklegir til að eiga vini sem hegða sér á svipaðan hátt. Þessi staðreynd ein og sér
segir þó ekki til um hvort unglingar læri slíka hegðun af vinum sínum eða hvort
þeir sem eiga í vandræðum sæki í félagsskap þeirra sem svipað er ástatt um. Þótt
rannsóknir hafi sýnt hvaða þættir tengjast óknyttaatferli meðal unglinga hafa fræði-
menn ekki orðið ásáttir um að fella þær niðurstöður undir eitt sjónarhorn, eða
kenningu sem segir til um orsakasamhengi þeirra fyrirbæra sem hér er verið að
75