Uppeldi og menntun - 01.01.1997, Blaðsíða 164

EINKENNI LÍFVERA
til boöa hingað til, m.a er hún ríkulega myndskreytt með ljósmyndum og teikn-
ingum í lit. Allir kaflar hefjast á opnu með mynd og texta sem ætlað er að vekja
áhuga nemenda á ákveðnu viðfangsefni og vera hvati til umræðna. Köflunum er
skipt í nokkra undirkafla og í lok þeirra eru upprifjunarspurningar. Einnig eru á
spássíum einföld verkefni og tilraunir. Fróðleikshornið kallast stutt innskot sem
finna má í köflum, en þeirra hlutur er að vera til skemmtunar og fróðleiks. í lok
hvers aðalkafla er tilraun og rifjuð upp hugtök og aðalatriði kaflans í formi ýmissa
verkefna sem nemendur geta unnið. Þessi háttur á upprifjun er afar skemmtilegur
og er einn af helstu kostum bókarinnar því kennari getur valið þau verkefni sem
honum finnst best henta sínum nemendum. Kaflar bókarinnar eru nokkuð sjálf-
stæðir og er því hægt að velja úr þeim að vild og ekki þarf að kenna þá í ákveðinni
röð. Texti bókarinnar er yfirgripsmikill og reynir á rökhugsun nemenda en minni
áhersla er lögð á hreint staðreyndanám. Hluti kaflanna er þungur sem er til bóta
fyrir duglega nemendur. Þeir fá loksins verkefni við hæfi, en aftur á móti reynast
þessir kaflar erfiðir getuminni nemendum.
I fyrsta kaflanum, sem heitir Rannsóknir á lífverum, er meðal annars fjallað um
aðferðir sem notaðar eru af vísindamönnum til að leysa ráðgátur náttúrunnar. Þar
er einnig kafli um vísindalegar mælingar, meðal annars lengd, rúmmál og eðlis-
massa, og annar um rannsóknartæki eins og smásjár, röntgengeisla og segulómun-
artæki. Fyrsta kafla lýkur með umfjöllun um rannsóknarstofur og umgengni um
þær. Segja má um þennan fyrsta kafla að hlutar hans eru mjög þungir fyrir marga
nemendur, t.d. vísindalegar aðferðir og umfjöllunin um öryggi á rannsóknarstof-
um. Vísindalegar mælingar og rannsóknartæki hentar ekki öllum nemendum, eink-
um þar sem ekki hafa allir skólar yfir að ráða sérútbúnum raungreinastofum eða
eiga smásjár. Þá er ekki í öllum skólum kennt um t.d. rúmmál og eðlismassa í öllum
áttundu bekkjum að hausti.
Annar kafli heitir Eðli lífsins. í honum er fjallað um hvað einkennir lifandi
verur, efnaskipti lífvera og nauðþurftir, og nemendur eru kynntir fyrir hugtökun-
um frumefni og efnasambandi ásamt helstu flokkum lífrænna efnasambanda.
Mörgum af nemendum mínum reyndist seinni hluti kaflans þungur. Hugtökin
frumeind og sameind ásamt fleiri fyrirbærum efnafræðinnar eru mörgum torskilin.
Hugmyndir manna um sjálfkviknun lífs, sem nefndar eru í fyrri hluta kaflans,
valda ávallt skemmtilegum og oft heimspekilegum vangaveltum um fyrri tíðar
vísindamenn og þekkingu manna áður fyrr.
Þriðji kafli er tileinkaður frumunni. í honum eru kynntir ýmsir frumuhlutar,
frumulíffæri og hlutverk þeirra. Fjallað er um mun á plöntu- og dýrsfrumu, starf-
semi frumunnar, þ.e. efnaskipti, osmósu, flæði og burð. í lok kaflans er síðan fjallað
um mikilvægi æxlunar, vöxt, þroska og frumuskiptingar. Nemendum er kynnt
fruman og frumulíffæri á skemmtilegan hátt. Þeir eru látnir fara í ímyndað ferðalag
inn í frumuna og ýmsa hluta hennar og líffærum lýst á þeirri leið. Verkefni kaflans
eru góð og verklegar æfingar einnig, en sumar þeirra krefjast þess að nemendur
hafi aðgang að smásjám. Kaflinn í heild er mjög góður, en hliðstætt efni hefur um
árabil verið kennt í mörgum skólum í níunda bekk í bókinni Frumur. Mér er kunn-
ugt um að sumir kennarar hafi ekki viljað kenna þá bók, m.a. talið hana úrelta, og
162