Uppeldi og menntun - 01.01.1997, Blaðsíða 69

J Ó N GUNNAR BERNBURG, ÞÓRÓLFUR ÞÓRLINDSSON
FÉLAGSNÁM OG FÉLAGSLEGT TAUMHALD
Algengt er að félagsfræðilegar rannsóknir á óknytta- og afbrotaatferli meðal ungl-
inga byggi á kenningum um félagsnám (social learning) og félagslegt taumhald (social
control). Kenningar um félagsnám leggja áherslu á að slíkt atferli verði einkum til
og mótist í samskiptum afmarkaðra hópa, eða menningarkima (subcultures), sem
hafa tileinkað sér lífsstíl og gildi sem ekki falla að ríkjandi sjónarmiðum samfélags-
ins (Akers 1977, Jessor og Jessor 1977, Sutherland og Cressey 1984). Fræðimenn
léggja áherslu á að unglingar séu oft boðberar lífshátta sem einkennast af óknyttum
eða óhefðbundnu atferli. Þeir telja að meðal jafnaldranna finnist oft fyrirmyndir
óknyttaatferlis og að jafnaldrahópurinn sýni slíkri hegðun oft umburðarlyndi (Warr
1993b, Þórólfur Þórlindsson og Þóroddur Bjarnason væntanlegt). Þess vegna eru
unglingar líklegri til að tileinka sér slíka hegðun því meira sem þeir lifa og hrærast
meðal jafnaldranna (Hagan 1991, Krohn o.fl. 1985, Liska og Reed 1985, Þórólfur
Þórlindsson og Rúnar Vilhjálmsson 1991, Warr 1993a, 1993b).
Kenningin um ofbeldisfulla menningarkima (subculture of violence) er dæmi um
kenningu um félagsnám en samkvæmt henni lærir einstaklingurinn, í samskiptum
sínum við aðra, ákveðin gildi sem hvetja til ofbeldis. Tilvist slíkra gilda á að geta
skýrt mismunandi tíðni ofbeldisverka milli hópa og samfélaga (Wolfgang og Ferra-
cuti 1967). Nýleg gögn benda þó til þess að slík gildi séu í raun hluti af almennari
lífsstíl. Þetta má ráða af rannsókn Felsons o.fl. (1994) á bandarískum skólanemum.
Hún leiddi í ljós að ofbeldisfull gildi spá jafnvel fyrir um þjófnaði, skemmdarverk
og vandræðahegðun í skóla eins og ofbeldisatferli.
Það bendir því ýmislegt til þess að kenningin um ofbeldisfulla menningarkima
sé of takmörkuð til að skýra ofbeldi meðal unglinga þar sem hún tekur ekki tillit til
þess að ofbeldi virðist vera hluti af almennari lífsstíl og gildakerfi meðal unglinga.
Auk þess að líta svo á að ungmenni beiti ofbeldi vegna ákveðinna ofbeldisgilda í fé-
lagahópnum gæti verið gagnlegt að athuga hvort annað óknyttaatferli meðal jafn-
aldra, til að mynda vímuefnaneysla og afbrot, hvetji þá einnig til að beita ofbeldi. Ef
þetta reyndist rétt gæfi það tilefni til að álykta að hin svokölluðu „ofbeldisgildi" séu
hluti af víðtækara kerfi sem í raun liggi til grundvallar almennum óknyttalífsstíl.
Kenningar um félagslegt taumhald leggja áherslu á að eftir því sem unglingar
eru í minni tengslum við hefðbundnar stofnanir samfélagsins, svo sem fjölskyldu
og skóla, því líklegri eru þeir til að víkja frá lögum og reglum þess (Hirschi 1969,
Liska og Reed 1985, Krohn o.fl. 1984, Krohn og Massey 1980, Þórólfur Þórlindsson
og Rúnar Vilhjálmsson 1991). Samkvæmt þessu varðveita hefðbundnar stofnanir
samfélagsins, svo sem fjölskyldan og skólinn, hefðbundna lifnaðarhætti og gildi.
Eftir því sem unglingar hafa minni tengsl við þessar stofnanir minnkar áhrifamátt-
ur þeirra. Með öðrum orðum, eftir því sem tengsl unglinga við stofnanir samfélags-
ins slakna, því minni áhrif hafa þær í þá átt að draga úr ofbeldi, vímuefnaneyslu og
öðrum slíkum vandamálum.
Hér má enn vísa í rannsókn Salts o.fl. (1995) sem sýnir að bandarískir skóla-
nemar sem beita ofbeldi eru líklegri til að hafa veik fjölskyldutengsl, sýna slakan
námsárangur og verja meira af tíma sínum að heiman. í annarri rannsókn kom í ljós
að neikvæð viðhorf gagnvart námi spáðu jafnvel fyrir um ofbeldi og atferli á borð
67