Tímarit lögfræðinga - 01.06.1951, Side 36

110
Tímarit lögfræðinga
refsingar séu ekki fyrir hendi, svo sem vegna þess að
eigi sé um refsiverða háttsemi að tefla, refsikrafa sé
fyrnd, ákæruvaldið eigi ekki aðild, o. s. frv., 74. gr..
Dómari mundi auðvitað því að eins synja rannsóknar,
að glöggt mætti telja, að refsiskilyrði séu ekki fyrir hendi.
Mætti því dæmi bæta við, að sannað væri óvéfengjanlega,
að sökunautur hefði verið brjálaður, er hann vann verkið,
fábjáni eða óvita barn. Hins vegar mundi rannsókn eiga
að hefja, þó að vafi sé um refsiskilyrði eða niðurfall refs-
ingar kynni að koma til mála. Úrskurð dómara getur
dómsmálaráðherra kært til hæstaréttar samkvæmt 3. tölul.
171. gr.
2. Það er mjög mikilsvert nýmæli í 2. málsgr. 77. gr.,
að þeir menn, sem spurðir eru fyrir dómi í rannsókn
opinbers máls, eigi rétt á að fá vitneskju um það af dóm-
ara, hvort þeir eru spurðir vegna grunar á þeim um refsi-
verða hegðun eða kvaddir til vitnisburðar. Dómara er þó
samkvæmt orðum greinarinnar óskylt að vekja athygli að-
ilja á þessu, ex officio, þegar í byrjun. Stundum er svo
farið, að dómari getur ekki leyst úr þessu með vissu, með
því að rannsókn er ekki komin á það stig. Meðan svo er,
kann það að vera óvíst, hvort aðili verður einungis vitni
eða sökunautur. En hvernig á dómari þá að fara með
aðilja? Lögin skera ekki úr því. Meðan slík óvissa ríkir,
verður að gera ráð fyrir því, að aðili verði að fullnægja
vitnaskyldu um svör við spurningum dómara, jafnvel þótt
hann kynni að leiða með því grun að sjálfum sér eða koma
upp um refsivert athæfi sitt. Aðili verður þá að vera sjálf-
ur á verði og varast að segja meira en honum þykir sér
hollt vera, enda má yfirlýstur vafi dómara um aðstöðu
manns að þessu leyti vekja hjá honum grun um aðstöðu
sína. Sjálfur má hann venjulega bezt vita, hvort hann
hefur tekið þátt í broti, og svörum sínum má hann haga
eftir því. Ef hann játar réttilega refsiverðan verknað upp
á sig, þá getur ríkisvaldið einungis metið það vei farið.
En hann verður ekki sakaður um rangan framburð fyrir
dómi, þó að hann beri rangt, ef hann mátti ætla, að réttar