Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Side 29

halldór kiljan laxness
11
ingu Sjálfslæðs fólks. Þegar Halldór
hafði Sölku-Völku tilbúna beitti
Jónas Jónsson sér fyrir því að hinn
nýstofnaði Menningarsjóður (1929)
gæfi hana út, en Halldór skrifaði
fimmtíu ára afmælislofgrein um
Jónas (1935) í Dagleið á fjöllum. En
nkki gátu þessir mætu menn átt
langa samleið í íslenzkum menning-
armálum og pólitík. Menningar-
sjóður gaf ekki út Sjálfsætl fólk,
en Jónas skrifaði um það langan rit-
dóm (af því tæi sem Halldór kallaði
síðar langhund) í Nýja Dagblaðinu
16. febr.—8. maí 1936 og kallaði
jjPólk í tötrum". Þar dáist Jónas að
sjálfstæðismanninum Bjarti, en
harmar mjög tötralýð Halldórs og
niinnir hann á að ekki sé víst hve
lengi Alþingi fáist til að styrkja
slíka framleiðslu. Þessum dómi
svaraði Kristinn Andrésson með
jjRauðsmýrarmaddaman hefur orð-
lð“ í Verkalýðsblaðinu 13. og 16.
^iarz 1936.
Á krepputímunum greip Halldór
°ft í streng vinstri manna, svo sem í
Rauðum pennum (1935—8) þar sem
hann telur skáld ónýt, nema þau
dragi taum fátæks fólks, elski það
°g nái ástum þess. Árið 1937—8 fór
Halldór enn til Rússlands og skrif-
aði um það Gerzka æfintýrið (1938).
■^r í er menningu Rússlands og
hókmenntum ætlað ríflegt rúm, en
Halldór uppgötvar að um margt
^tendur hin frumstæða rússneska og
íslenzka alþýða á sama stigi og eru
aðar óuppvinnanlegur akur fyrir
rithöfund sem lýsa vill margbreyti-
egum manngerðum. Hallberg
yggur að þessi vitra hafi haft sín
a rif á mannlýsingarnar í Höll
sumarlandsins er skrifuð var í
Moskva.
Árið 1938 voru umbrot meðal
vinstri manna á Islandi. Kommún-
istar leystu upp flokk sinn en
nokkrir þeirra mynduðu nýjan
flokk með róttækari sósíaldemó-
krötum eða Alþýðuflokksmönnum.
Kölluðu þeir hinn nýja flokk sinn
Sameiningarflokk alþýðu eða Sósíal-
istaflokkinn, en blað þeirra var
Þjóðviljinn. í þennan flokk gekk
Halldór og taldi sig róttækan sósíal-
ista en ekki kommúnista. Um sama
leyti varð Halldór einn af stofn-
endum bókmenntafélagsins Máls og
menningar, sem gaf út tímarit og
ýmsar stórmerkar bækur, þar á
meðal úrvalsljóð Stephans G.
Stephanssonar og Arf íslendinga
eftir Sigurð Nordal auk sósíalistisks
áróðurs. Varð þetta skjótt fjöl-
mennasta bókmenntafélag landsins
og sérstaklega gott íhlaup ungum
mönnum að birta fyrstu ritsmíðar
sínar. Margir íhaldssamari menn
virtu svo sem hér væri um hættu-
legan kommúnistiskan áróður að
ræða, en enginn hófst handa nema
Jónas Jónsson. Hann lét hið virðu-
lega gamla Þjóðvinafélag og Menn-
ingarsjóð rugla saman reitum sínum
og hefja nýja útgáfu til að keppa
við kommúnistana. Komu út fyrstu
bækur þessa félags 1940 með And-
vara og þrem þýddum bókum eftir
L. Strachey, A. Huxley og Hamsun.
Studdu samvinnumenn Jónas að
þessari útgáfu, en enn liðu fimmtán
ár áður sjálfstæðismönnum (íhalds-
mönnum), dytti 1 hug að stofna bók-
menntafélag af þesu tæi (Almenna
bókafélagið 1955).
Um þessar mundir 30. nóv. 1939—