Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Side 34

16
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
„Kiljeniana Laxata“ eftir Leir-Fúsa
í Dagblaðinu (13. apríl 1926). Mælt
er ennfremur, að vinnukona í Mos-
fellssveit hafi þakkað sveitunga
sínum kverið með þessari vísu:
Þitt hef ég lesið, Kiljan, kver
um kvæðin lítt ég hirði.
En eyðurnar ég þakka þér,
þær eru mikils virði.
En eyðurnar hafði Halldór skilið
eftir handa lesandanum sjálfum til
að yrkja í. Menn hermdu eftir þess-
um kvæðum, og lásu þau með
ánægju, sumir stórhneykslaðir, en
lítið munu ung skáld hafa af þeim
lært, fyrr en kannske eftir 1940,
enda voru þau lítils virði hjá öðru
sem Halldór skrifaði á þessum árum.
Fram að þessu hafði Halldór
skrifað meira um sjálfan sig og sína
eigin þroskasögu, en nokkuð annað
skáld íslenzkt nema ef ske kynni
Sigurður Nordal í sögu af Álfi á
Vindhæli (,,Hel“), og Þórbergur
Þórðarson í Bréfi til Láru. Heiman
ég fór, Vefarinn, jafnvel smágreinar
í blöðum voru svo persónulegar og
sjálfhverfar að Kristján Albertsson
gat ekki orða bundist, en hirti hann
fyrir sjálfshrós og sjálfspeglun. En
nú tók Halldór að beina augum sín-
um að íslenzku þjóðlífi, minnugur
sinna nýju fræða um mikilvægi
mannsins og nauðsynjar þess að
elska hann eigi minnur en Drottinn
áður. Þetta nýja tímatal í ritþróun
Halldórs hefst með Alþýðubókinni
í ritgerðum, en með skáldsögunni
um Sölku-Völku í sagnagerð. Sú
saga kom í tveim bindum Þú vín-
viður hreini (1931) og Fuglinn í
fjörunni (1932). Ekkert lá beinna við
fyrir ungan jafnaðarmann en að
taka íslenzka sjávarþorpið og íbúa
þess til athugunar fyrst af öllu.
Flest þorpin höfðu vaxið eins og
gorkúlur á haug í fiskiverum fjarð-
anna, utan um verzlun kaupmanns
og útgerð síldar- eða þorskveiði-
manna. Hingað þyrptust landlausir
og rótlausir bændur og lausamenn
til þess að gerast þurrabúðarmenn.
En þessi lýður var höfuðlítill her
þar til leiðtogar jafnaðarmanna
fóru að reyna að róta við þeim, en
það var ekki að öllum jafnaði fyrr
en á stríðsárunum fyrri eða fyrr en
eftir stríð. Nokkrir íslenzkir höf-
undar höfðu sagt sögur af innreið
jafnaðarstefnunnar eða þó einkum
atgangi jafnaðarmanna leiðtoga í
þorpunum, sumir frá sjónarmiði
íhaldsmanna, sumir frá almennu og
enn nokkrir frá sjónarhól jafnaðar-
manna sjálfra. Fæstum hafði tekist
að mála trúa mynd af fólkinu sjálfu,
en einmitt það tókst Halldór á
hendur með þessari bók sinni, með
stórfenglegum árangri. Með breið-
um, sterkum dráttum og dumb-
gráum litum málar hann þorpið
klúkandi milli fjalls og fjöru í ill-
hryssingi íslenzkrar náttúru. Ekkert
virðist við fyrstu sýn tilgangslaus-
ara en lífið í þessu þorpi, en höf-
undurinn kann listina að lyfta smá-
heimi sínum og gæða hann tilgangi
allrar mannlegrar tilveru. Á sama
hátt eru manngerðir hans oftast
táknrænar á það ofan, að hann lýsir
þeim af mikilli raunsæi, af djúpri
samúð undir niðri en oft með köldu
glotti eða jafnvel hunzku á ytra
borði. Þetta sérkennilega tvísæi,
þessi einkennilega samblöndun sam-
úðar og hlutleysis, ef ekki hunzku,