Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Síða 38

20
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
og gamall maður, þegar hann sér
inn í himnana frá sér numinn af
reynslu sinni. Þessi einstaka reynsla
skáldsins getur komið til hans þar
sem hann liggur í lamasessi undir
súð baðstofukytrunnar, eða hún
getur komið til hans úti í guðs
grænni náttúrunni, og hún ræður
ein þegar skáldið lætur hann að
bókarlokum ganga inn í Fegurð
himinsins. Enginn efi er á því að
Halldór lýsir hér reynslu, sem hann
sjálfur hefur haft, enda oftar á hana
minnst t. d. í Vefaranum.
Bygging bókar minnir á hljóm-
kviðu. Lýsingin á kvölum skáldsins
í æsku minnir á kristna píslarsögu
frá miðöldum eða frásögn úr þýzk-
rússneskum fangabúðum. En á
þennan dökka heim slær bjarma frá
eldingum skáldlegrar andagiftar. í
hljómkviðunni mundi þetta upp-
hafs-allegro vera fullt af torráðnum
andstæðum, vonar og váboða, ills
og góðs.
Næsti áfangi á kvölvegi skáldsins
er scherzo, gráglettin ádeila á fiski-
þorpið þar sem pólitíkussar, anda-
trúarmenn og drykkjumenn fá sinn
mæli seldan, troðinn, skekinn og
fleytifullan. í þessu sambandi má
minna á greinar þær er Halldór
skrifaði um „Straum og skjálfta-
lækningar“ gegn andatrúarfargani á
íslandi 1936 en hafði hvergi við
þeim. Þessi grein og önnur um
„Áfengismálin“ frá sama ári var
prentuð í Dagleið á fjöllum.
Þessu fáránlega scherzo fylgir
hæglátari kafli, andante þar sem
sagan um syndabukkinn eða frels-
arann, manninn sem er reiðubúinn
að fórna lífi sínu fyrir náungann án
tillits til eigin hamingju, er sögð.
Hér kvænist Ólafur Ljósvíkingur
konu þeirri eða réttara flagð-aum-
ingja, sem óhamingja hans hefur
sent í veg fyrir hann.
í síðasta kafla brýst fram úr
skýjum lýrík sú hin bjarta er var
allsterkur þáttur í upphafi verksins,
Ljós heimsins, og varð aldrei full-
komlega kæfð á verstu refilstigum
skáldæfinnar. Hún hljómar hér eins
og gloria in excelsis í lok hljóm-
kviðunnar. Skáldið leggur leið sína
að lokum upp á skínandi hvítan
jökul og gengur beint inn í Fegurð
himinsins, þar sem ástin hans býr.
Að mörgu leyti er þetta skáldlegasta
verk höfundar.
Skáldsögurnar um Sölku-Völku,
Bjart í Sumarhúsum og Ólaf Ljós-
víking gerast allar í eða nálægt nú-
tímanum, enda hefur skáldið léð
þeim ýmsa drætti úr samtíma
sínum. Þess er getið að Óseyri við
Axlarfjörð væri Bolungarvík við
ísafjarðardjúp, sem á þessum árum
þótti heldur undir hæli íhalds-
manna þorpsins; Halldór kom þang-
að sumarið 1930. Enn má geta
þess að pólitíkussinn Kristófer
Torfdal er sýnilega samanblandaður
úr Ólafi Friðrikssyni, fyrsta leiðtoga
jafnaðarmanna, og framsóknar-
foringjanum Jónasi frá Hriflu.
í Sjálfsiæðu fólki hefur þegar
verið talað um heiðarbýlið á Jökul-
dalsheiði sem varð fyrirmynd
Sumarhúsa Bjarts. Ræður Rauðs-
mýrar-maddömunnar kvað hann
hafa fundið nær orðréttar í Hlín a
árunum 1929—30. Ferðalag Bjarts a
hreintarfinum yfir Jökulsá mnn
vera sama sagan og Jón Trausti
segir af Friðriki áttunda, nema hva
hann reið sínum tarfi ofan í kel