Hugur - 01.06.2010, Síða 66

64
Ólafur PállJónsson
efnin eru nær eingöngu það sem vant er að kalla smámuni úr daglegu lífi,
en Páll sýnir okkur svo glöggt að við getum þreifað á að þar vantar hvorki
fegurð né gæði, okkur vantar aðeins augu til að sjá.13
Þannig eru líka málverk Kjarvals af íslenskum hraunum. Hvað er hraun sem mótíf
í myndverki samanborið við fjall eða kirkju? Kjarval útskýrir það fyrir okkur:
Þið vitið ekki hvað það er voðalegt að vera einn úti í hrauni, hvað það
er óttalegt. — Þegar ég er búinn að vinna mig inn í þögn mótívsins - þá
kemur hið óþægilega í gegnum athafnir fólksins. Þetta er það voðalega.
Þegar náttúran, sem hefúr spilað upp fólkið, búið til einstaklinginn, fer
að endurvarpa áhrifúm þess.
Hugsið ykkur hraungíg sem straumurinn rennur frá í margar áttir.
Hann er fyrst og fremst útvarpsstöð. Hraunstraumarnir storkna, og taka
á móti áhrifúm allstaðar að í þúsundir ára. Svo endurvarpa þeir. Eg hef
heyrt margskonar hljóð úti í hrauni. Oll náttúran er eitt spilverk, allt-
saman músík. Maður er svo móttækilegur fyrir músík út í hrauni.14
Glíma listamannsins við listina, hvort sem það er Rilkc, Páll Ólafsson eða Kjar-
val, er glíma við skynvísi mannsins, hæfileikann til að bera sfynbragð á heiminn
og bregðast við honum með viðeigandi hætti - kannski með málverki eða kvæði,
kannski bara í þögulli aðdáun. Einstök verkefni listamannsins geta verið með
ýmsum hætti, en stundum tekur hann sér fyrir hendur að sýna öðrum h'fið í því
sem virðist vera svo steindautt. Viðfangsefnið er þá hlutirnir sjálfir, að þeir eru til
af eigin rammleik, að þeir geta orkað á okkur og talað til okkar. Þannig er við-
fangsefni listamannsins sú trú hans að heimurinn hafi merkingu. Leikur barnsins
byggir á þessari sömu trú. Hjá barninu er trúin að vísu ekki meðvituð, en hún
birtist í leiknum og leikhneigð barnsins er forsenda þess að merkingarheimur
barnsins nái að vaxa og þroskast.
Merkingarheimur barns getur verið ríkulegur eða fátæklegur, rétt eins og
merkingarheimur fúllorðinna. A þessu er varla nema stigsmunur og raunar oft
spurning hvort börnin eða hinir fúUorðnu búi yfir ríkulegri merkingarheimi. En
hver skyldi vera munurinn á ríkulegum merkingarheimi og fátæklegum? Ég vil
leyfa mér að halda því fram að forsenda ríkulegs merkingarheims sé næmi fyrir
umhverfinu, skynvísin. Hér get ég tekið undir með Guðmundi Finnbogasyni þar
sem hann segir:
Mismunur á menntunarstigi ætti [...] fyrst og fremst að vera fólginn í
því hve misnæmir menn eru fyrir áhrifúm utanað. Hinn menntunars-
nauði ætti samkvæmt því að greina verr þá hluti sem í kringum hann eru
en hinn sem menntaður er, auga hans vera sljórra fyrir öUum litbrigðum
13 Tilvitnunin er tekin upp eftir Þórarni Hjartarsyni, „Inngangur: Páll og þjóðin", Eg skal kveða
um eina pigalla mína daga: Ástarljáð Páls Ólafssonar, bls. 20. Upphaflega birtist grein Þorsteins í
Bjarka, 30. október 1899.
„Kjarvalshús eða „messa“?“, viðtal við Jóhannes Sveinsson Kjarval, Þjóðviljinn 15. október 1954.