Hugur - 01.06.2010, Page 152

150
Þóra Björg Sigurðardóttir
II- Elísabet af Bæheimi
Elísabet af Bæheimi (Elisabeth Simmern van PaUandt) var fædd í Heidelberg
26. desember 1618, hún var þriðja barn og elsta dóttir Friðriks V, kjöríursta við
Rín og útlægs konungs af Bæheimi, og Elísabetar Stuart, dóttur James I Eng-
landskonungs og systur Karls I. Meira er vitað um afdrif og aðstæður fjölsk)4du
Elísabetar en hana sjálfa. Hjónaband foreldra hennar átti vera eins konar sam-
einingartákn milli mótmælenda í Englandi og á meginlandinu í von um að
mótmælendahreyfingunni í hinni kaþólsku Evrópu myndi vaxa styrkur. Stuttu
eftir giftingu þeirra gerðu mótmælendur Bæheims uppreisn gegn keisara Hins
heilaga rómverska ríkis undir forystu föður Elísabetar sem endaði með yfirtöku á
Prag. Sá atburður hefiir verið talinn marka upphaf þrjátíu ára stríðsins. Foreldrar
Elísabetar fluttust ásamt elsta syni sínum til Prag en Elísabet varð eftir ásamt
eldri bróður sínum hjá móðurömmu sinni í Heidelberg. VÖld Friðriks entust ekki
lengi í Bæheimi, stuðningsmönnum hans fækkaði og hann var að lokum hrakinn
á brott. Þau hjónin fengu viðurnefnið „vetrarkonungurinn og vetrardrottningin"
vegna stuttrar viðdvalar sinnar í Bæheimi. Fjölskyldan flúði til Brandenborgar og
lifði þar í útlegð þar til hún fluttist til Haag í Hollandi. Faðir Elísabetar dó þegar
hún var ung eftir að hafa barist með Svíakonungi við Spánverja í veikri von um að
endurheimta völd sín í Bæheimi en móðir hennar sendi eftir Elísabetu og systk-
inum hennar til að búa með sér í Haag þegar Elísabet var níu ára gömul. Elísabet
giftist aldrei og dó 8. febrúar 1680, þá abbadís lúterska klaustursins í Herford í
Rínardalnum.18
Þrátt fyrir stöðu sína sem útlæg prinsessa er taHð að Eh'sabet hafi hlotið kon-
unglega menntun. Hún lagði stund á listgreinar, vísindi og tungumál sem lágu
mjög vel fyrir henni, og kunni hún latínu, grísku, frönsku, ensku og þýsku. Hún
var einnig vel að sér í stærðfræði, rökfræði, stjórnmálum og heimspeki og er talið
að hún hafi sótt menntun á Prinsenhof í Lciden og jafnvel fengið kennslu hjá
prófessorum Háskólans í Leiden. I Haag fékk hún Hklega tilsögn hjá Constantijn
Huygens (1596-1687) sem var lærdómsmaður og ljóðskáld og faðir stærðfræðings-
ins og eðlisfræðingsins Christian Huygens. I Haag kynntist hún einnig Desc-
artes.19
Bréfaskipti Elísabetar og Descartes hófust að frumkvæði Elísabetar árið 1643
(þegar EHsabet var 25 ára og Descartes 47 ára) eftir að hún hafði lesið verk hans
Hugleiðingar um frumspeki (1641), og stóðu yfir í 7 ár eða þar til Descartes lést.
Þau skrifuðust á á frönsku um heimspeki, bókmenntir, stærðfræði og vísindi en
einnig persónuleg efni, þar á meðal átök og erfiðleika sem einkenndu fjölskyldu
Elísabetar og þunglyndi sem hún þjáðist af í kjölfar þeirra.
Descartes tileinkaði EH'sabetu verk sitt Principia philosophia (Lögmál heimspek-
innar, 1644) þar sem hann lofar hana fyrir kunnáttu bæði í frumspeki og stærð-
18 Sjá Shapiro 2007: 7-12; Broad 2002: 16-17; Nye J999: 3_9'> Atiicrton 1994: 9-10. ítarlegri um-
fjallanir um æviágrip og fjölskyldusögu Elísabetar, Descartes og bréfaskipti þeirra er að finna í
þessum ritum en einnig má sjá víðtækan lista yfir heimildir hjá Sliapiro 2007:52-57.
Shapiro 2007:10-12.
19