Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Page 16

94
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
innan né drafnað né rotnað; bók hans var prentuð margsinnis
eftir sem áður á ýmsum tungum, og hann hefur vonandi haft vel
upp úr henni. Þar fyrir var það auðvitað gott að íslendingar létu
það ekki viðgangast mótmælalaust að svona gasprara væri trúað.
Það yrði nú seinlegt og langdregið og óþarft í ritgerðarkorni
sem þessu að gera grein fyrir öllum ritum Arngríms, enda má segja
að það sem hér hefur verið talið sé hið helzta og gefi bezta hug-
mynd um starf hans. Allt sem eftir hann liggur er heldur stirt og
þunglamalegt. Hann samdi ekki þvílíkar bækur sem staðið hafi
óbrotgjarnar um aldirnar fyrir snilldar sakir, hann á ekki sæti á
bekk sígildra höfunda. Deilurit hans eru mest til niðurrifs og hafa
lítið sjálfstætt gildi, þó að þarfleg væru á sinni tíð. Sagnaritin fjalla
mest um löngu liðna tíma og styðjast þá að miklu leyti við heim-
ildarrit sem enn eru til og menn þykjast nú geta unnið betur úr en
Arngrímur hafði föng á. Það sem enn heldur velli af ritum Arn-
gríms eru helzt þeir kaflar þar sem hann notar forn handrit sem
síðan hafa týnzt.
Það er ekki ófróðlegt að bera Arngrím saman við annan höfund
samtíða sem miklu minni frægð hefur hlotið. Árið 1928 var prent-
uð í Hamborg íslandslýsing á latínu (Qualiscunque Descriptio
Islandiæ) eftir áður óathuguðu handriti sem leynzt hafði í bóka-
safni þar í borg. Þessi lýsing ber það með sér að hún muni samin
árið 1592, eða því sem næst, og er þá frá sama tíma sem Brevis
commentarius. Allt þykir benda til að höfundur hennar sé Sigurður
Stefánsson, síðar skólameistari í Skálholti, og geta verið tvær
ástæður til að rit hans komst ekki á framfæri: önnur að Arngrímur
varð fyrri til að fá Brevis commentarius prentaðan, hin að Sig-
urður dó fáum árum síðar. Hvatir þessa höfundar eru hinar sömu
og Arngríms: honum hafa blöskrað ranghermi útlendinga um land-
ið. En hann tekur efnið allt öðrum tökum en Arngrímur: í stað
þess að gyrðast þungum vopnum og vingsa þeim í háa loft and-
spænis vitleysunum segir hann skilmerkilega og yfirlætislaust frá
landinu, hvernig það sé og hvernig þjóðin lifi; í stað þess að leita
á vit fornaldarinnar segir hann mest frá samtíð sinni. Hvorttveggja
hefur til síns ágætis nokkuð. En það er víst, að oss sem nú lifum