Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Page 98

176
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
verömæti, sem jafnan er hampaÖ afturhaldinu til framdráttar, eru
einmitt eilíf fyrir þá sök. Svo sem segir í Kommúnistaávarpinu
(bls. 112):
„Saga mannfélagsins hefur jafnan til þessa runnið fram í sundurleitum
stéttaandstæðum á ýmsum öldum.
Hversu svo sem stéttaandstæðum þessum var háttað, þá var það öllum öld-
um jafnan sameiginlegt, að nokkur hluti þjóðfélagsins arðrændi hinn. Því er
það engin furða, að þjóðfélagsleg vitund hafi á öllum öldum, þrátt fyrir marg-
hreytni og sundurleitni, þróazt í vissum sameiginle’gum mótum, sameiginlegu
sniði vitundarinnar, er ekki mun hverfa, fyrr en stéttaandstæðumar eru að
fullu og öllu hjaðnaðar."
Það var ekki einhlítt að varpa frá sér þessari arfteknu heimsmynd'
og benda á, aö hún væri ósönn eða væri réttlæting á harðstjórn og
kúgun. Það var aðferð hinna frjálslyndu skynsemishyggjumanna á
18. öld. Menn þurfa að eiga sér einhverja skynsamlega mynd af
þeim heimi, sem þeir lifa í, a. m. k. einhverja mynd, sem ekki sé
mjög fjarri lagi. Og þeir sleppa ekki gömlu heimsmyndinni, hversu
óskynsamleg sem hún annars er, nema nýja kenningin geti gefið'
skynsamleg svör við þeim spurningum, sem gamla kreddutrúin
kunni fljóta lausn á, eða að öðrum kosti sannað, að þær séu mark-
lausar. Og það var einmitt þetta, sem Marx gerði. Hann gaf reyndar
ekkert fullnaðarsvar, né heldur fullyrti hann, að hann gæti sýnt ná-
kvæmlega fram á, hvernig hvert stig í þróuninni eða hver þjóðfélags-
leg breyting varð til á þeim stað og þeim tíma, sem hún gerðist..
Hann benti hins vegar á andstæður þær og baráttu, sem valdið höfðu
þessum breytingum og hvernig þær aftur áttu rót sína í fyrri and-
stæðum og átökum. Hann sýndi okkur, hvar svarsins er að leita,
og það með, að í þessari leit getum við öðlazt dýpri skilning á for-
tíðinni og fastari tök á því ókomna.
Díalektíkin og ..heilbrigð skynsemi"
Það er hið díalektiska sjónarmið marxismans, sem hefur torveld-
að hvað mest, að vísindamenn viðurkenndu hann, og á það einkum
heima um lönd, þar sem ensk raunhyggja er gamalgróin. Var litið
svo á, að hið díalektiska viðhorf væri í senn óþarft og ögrandi.
Meginstefnan í enskri hugsun allt frá dögum Bacons hefur mótazt