Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Side 127

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
205
Gamla tvíhyggjan, sem gætt hefur í þróun vísindanna allt frá
tímum endurreisnarinnar, verður að hverfa. Hana verður að brjóta
niður — og á báðar hliðar. Við verðum að sýna fram á í ein-
stökum atriðum, hvaða þátt mannlegir eiginleikar og þjóðfélags-
legar aðstæður eiga í þróun vísindanna. Hins vegar þurfum við að
rannsaka og endurmeta á vísindalegan hátt margs konar félagslegar
hugmyndir og afstöðu, sem við höfum tekið í arf frá löngu liðnum
tímum og lagað ósjálfrátt eftir aðstæðunum. Endurmat mætanna
verður að haldast í hendur við aukna þekkingu okkar og skilning.
Maðurinn skynjar það af heilbrigðri eðlishvöt, að dyggðir eins og
sannleiksást, hugrekki og föðurlandsást eiga eitthvað raunverulegt
og mikilsvert í sér fólgið. En nú eru þessar dyggðir frá fornu fari
tengdar trúarbrögðum og helgisögnum ættjarðar og þjóðernis, og
því halda menn fast við þessar helgisagnir, í stað þess að leysa úr
álögum þau mæti, sem þær látast skýra, en nefna í rauninni aðeins
öðrum og hátíðlegri nöfnum. Það er verkefni marxismans að gefa
raunverulegum, félagslegum mætum auðugra og fullkomnara inntak
og jafnframt þá undirstöðu, er notið geti viðurkenningar á þessu
þróunarstigi aukinnar vitundar og rökvísi. Hér verða kenning og
starf að haldast í hendur. Við verðum að skapa nýjan heim, þar sem
útrýmt er ójöfnuði þeim og arðráni, sem hefur umsnúið hinum
fornu dyggðum í hróplegan yfirdrepsskap. Þá fyrst er þess að
vænta, að hægt verði að umskapa þessi mæti og gera þau á ný að
ósviknu, mannlegu leiðarljósi.
Það er ekki hægt að skjóta þessu starfi á frest og geyma það
fjarlægri framtíð. Þetta verður að gerast nú þegar. Styrjöldin var
í sjálfu sér barátta, sem krafðist framtaks og skilnings á öllum
sviðum, bæði Ijóst og leynt, á vígstöðvunum sjálfum, í verksmiðjum
og við landbúnaðarstörf. Gömlum starfsaðferðum og hugsunar-
aðferðum var varpað fyrir borð, með því að þær reyndust svo
árangurslitlar og seinvirkar, að ekki varð við unað. Meiri umsköpun
fór fram á þessum fáu árum en á hálfri öld friðsamlegs auðvalds-
skipulags. Verkefni styrjaldarinnar og andspyrnuhreyfingarinnar
kölluðu að, og þá komu yfirburðir hinar díalektisku efnishyggju
gleggst í ljós. Þó mun hennar verða enn meiri þörf á þeim erfiðu
tímum, sem nú eru að líða. Við þurfum á henni að halda til að rífa