Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Side 140

218
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Ási i Bœ: BREYTILEG ÁTT.
Helgafell. Reykjavík 1948.
Fyrsta bók höfundar sem lítið eða ekkert er vitað um áður er alltaf girnileg
til fróðleiks. Er hér á ferðinni eitthvað nýtt í efni eða meðferð, eitthvað
sem gefið geti vonir um nýja landvinninga í bókmenntunum, eða heldur
höfundur sig við þaultroðnar slóðir? Bezt er að segja það strax, hér er á
ferðinni höfundur sem ástœða er til að taka eftir. Ekki svo að skilja að þessi
bók sé neitt meistaraverk, gallar á henni eru auðfundnir, og hún ber ýmis-
merki frumsmíðar. En kostir hennar eru þess eðlis að með tamningu og
sjálfsþjálfun ætti höfundur að geta ávaxtað pund sitt miklu betur.
Efnið er ekki mikið né margbrotið: lýsing á daglegu lífi skipshafnar eina
vertíð í Vestmannaeyjum. Engir stórviðburðir eða óvenjuleg örlög, strit ái
sjó og landi, írítímar sem að verulegu leyti er eytt í fyllirí og kvennafar,
nokkrar svipmyndir úr lífi fólksins sem þessir athvarfslausu vermenn kynnast
við matborðið og í danssalnum. Sögumaður er einn vermannanna, en hanni
kennir síður en svo í brjósti um sjálfan sig, heldur lítur á sig og aðra með
töluverðum húmor. Frásögnin er yfirleitt fjörug, og höfundinum tekst furðan-
lega að blása lífi í persónur sínar, hann virðist þekkja þær og málfar þeirra,
iifnaðarhætti og áhugamál — eða öllu heldur skort á áhugamálum. Því að
kjarni bókarinnar er einmitt lýsingin á stefnuleysi og áhugaleysi þessara
ungu sjómanna, mannanna sem bera uppi meginatvinnuveg þjóðarinnar. „Þið
eruð blindir og sljóir, þið eruð hrávara sem ekki er farið að vinna úr ...
Þið eigið ekkert markmið, ekkert til að keppa að, nema ef vera kynni að
komast á fyllirí," segir sósíalistinn Gunnar við félaga sinn. Þetta eru beztu
strákar, hvorki vondir né góðir, félagslyndir og reiðubúnir að leggja lífið
að veði til þess að bjarga félaga sínum úr bráðum háska, en ábyrgðarlausir
gagnvart sjálfum sér og öðrum í daglegri umgengni. En við kynni þeirra
af fólki sem hefur fundið staðfestu í lífi sínu rofar til annarrar tilveru, ann-
arra lífsmöguleika, og ástarævintýri söguhetjunnar gefur hugboð um vakn-
andi ábyrgðartilfinningu gagnvart annarri manneskju. Þó mætti þetta sjónar-
mið koma skýrara fram; það hefði gert bókina jákvæðari.
Málið á bókinni er óvenjulega lifandi og hressilegt, að verulegu leytí
ómengað talmál, óheflað, stundum óþarflega klúryrt. Klúryrði geta verið
nauðsynleg, en því aðeins að þau hafi alveg ákveðinn tilgang, séu ekki notuð
á sama hátt og strákar krydda tal sitt með blótsyrðum. Bæði í þessu og
ýmsu öðru hefði stíll höfundar haft gott af meiri fágun og vandvirkni. Klaufa-
legum setningum bregður stundum fyrir, eins og t. d.: „Á eftir komu þeir
með dauða manninn berandi á milli sín“ (bls. 69). Þetta er þó sjaldgæft,
og hefði ekki átt að sleppa gegnum prófarkalestur. Lakara er að Gunnar, sem
á að vera betur menntur en hinir, mælir stundum í prédikunartón á þurru.
bókmáli, eins og hann væri að lesa upp úr strembinni blaðagrein. Þetta
stingur ónotalega í stúf við annað málfar bókarinnar og jafnvel við orðalag
Gunnars sjálfs á öðrum stöðum í bókinni.