Tímarit Máls og menningar - 01.12.1964, Blaðsíða 114

Tímarit Máls og menningar
við flest, sem við vitum um þau vaxtaröfl
og vaxtarferli, sem leiða til fulls persónu-
þroska. Með því afneita ég engan veginn
liinni miklu þýðingu, sem fyrstu bernsku-
árin hafa fyrir persónuþroskann, en ég get
ekki sannfærzt um, að kynlífsþróun smá-
barnsins sé einráð um hann, enda hefi ég
hvergi séð gild rök leidd að þvi, hvorki af
Freud sjálfum né öðrurn sálkönnunarsinn-
um.
Höfundur bregður upp ýmsum dæmum,
máli sínu til frekari skýringar, en mörg
hitta illa og sum virðast allsendis fjarstæð.
Einnig hér virðist mér trúin stundum bera
vísindamennskuna ofurliði. Eg álít t. d. að
við getum engar samlíkingar um eðli þaðs-
ins sótt til Forn-Egypta og Mesópótamíu-
manna (bls. 76); um sálarlíf þeirra vitum
við ekki hót. Bls. 80 er lýst vísindamanni,
sem getur sér orð fyrir rannsóknaráhuga
sinn. Af ástæðum, sem ekki eru tilgreindar,
taka fróðleiksfúsir ntenn að grafast fyrir
um upphaf þessa merkilega áhuga. Og sjá,
hann hafði þá einmitt vaknað fyrir 29 ár-
um, þegar snáðinn var 5 ára og yngri syst-
ir fæddist. „Ætla má, að fæðing hennar
hafi vakið mikla kynferðislega forvitni hjá
drengnum, en þar sem óleyfilegt og óvið-
eigandi var að bera fram spurningar um
þau efni, breytti hún um farveg og varð að
almennri þekkingarlöngun." En hvernig
eigum við þá að skýra rannsóknarhneigð
raanna, sem eignuðust engin yngri systkini?
Ilöfundur hefir einkum fyrir augum nota-
gildi sálkönnunar, en gerir sér sýnilega síð-
ur grein fyrir fræðilegum rökum hennar.
Hann afsakar tilgátubrag kenninganna með
því, „að aðrar hafi ekki fundizt, sem hent-
ugri séu að vinna með“ (bls. 73). Vegna
þessa hagnýta sjónarmiðs tekur hann oft
létt á fræðilegum vanda og veilum kerfis-
ins. Hann telur t. d. Freud hafa rutt nýjar
brautir, þegar hann beitti nauðhyggju (de-
terminismus) í sálkönnun sinni (bls. 65).
Sú aðferð var þó áður kunn. Freud fylgdi
aðeins stefnu sinnar tíðar að láta undan
þeirri ásókn náttúruvísindanna, að tilveran
öll, jafnt lífræn sem dauð, hlítti óhaggan-
legu orsakalögmáli. Þetta er hin mekanist-
iska skýring efnishyggjunnar. Með henni
þótti allt sjálfkvæmt (spontan) atferli líf-
verunnar, einnig frelsi viljans og annarra
sálrænna hræringa, afsannað. En 1908, árið
sem 2. útg. af draumatúlkun Freuds kom
út, birti Hans Driesch hinar inerku lífeðlis-
fræðilegu rannsóknir sínar, sem kollvörp-
uðu nauðhyggjukenningunni að því er líf-
veruna snertir og urðu upphaf nýrrar
stefnu í lífeðlisfræði (Neo-Vitalisminn).
En einmitt á nauðhyggjunni, vélgengi líf-
eðlis- og sálarlífshræringa, hvílir draum-
túlkun Freuds, og raunar er hún homsteinn
undir sálkönnuninni í heild. Það er hvorki
viðeigandi né heldur rúm til að rekja,
hvern þátt uppgötvanir Driesch’s áttu í
þeirri sundrungu sem út brauzt f læri-
sveinahópi Freuds. Tilgangur minn er sá
einn að minna á, að vísindalegt gildi sál-
könnunarinnar er afarumdeilt og notagildi
hennar sem lækningaaðferðar draga marg-
ir í efa. Margir gáfuðustu áhangendur
Freuds töldu sig ekki geta fylgt kenningu
hans í heild og lögðu inn á aðrar brautir.
Þeir brugðu honum um óvísindalega og
öfgakennda túlkun, einkum á draumum, og
Freud felldi ekki mildari dóma um þá.
Höfundur kemst því býsna vægilega að
orði, þegar hann segir, að sálkönnuðir síð-
ari ára „... leggja minna kapp á ráðningu
þeirra [þ. e. drauma] og fara sér hægar í
túlkun'1 (bls. 134). Staðreyndin er sú, að
grunnurinn undir draumtúlkun Freuds
brast algerlega.
En „ráðning" og „túlkun" eru ekki að-
eins nauðsynlegar á táknum draumsins;
einnig í eintali sjúklingsins, sem læknand-
416