Tímarit Máls og menningar - 01.12.1972, Blaðsíða 128

Tímarit Máls og menningar
vel í þeim löndum, þar sem menntunin er lengst á veg komin, mun aðeins
brot af þeim, sem læsir eru, taka til við bóklestur, eins og nú er ástatt - það
brot, sem tekst að ná valdi yfir þeim þáttum þjóðfélagsins, sem nauðsynlegir
eru til að ná því marki. í þróunarlöndunimi - og við verðum að hafa hugfast,
að í Asíu eru lesendur fjórðungur allra íbúanna og í Afríku einn áttundi -
þurfa til að koma mörg önnur stig og margar aðrar stökkbreytingar áður en
það sem koma mun í stað bókanna eins og þær eru nú (ef til vill fyrr en
varir) getur tryggt, að boðskapur upplýsingar og menningar fái frjálsan að-
gang að öllum mönniun.
En hvernig svo sem allt veltist, verða alltaf til virkir og óvirkir lesendur.
Það verður alltaf til fólk, sem af leti, uppburðarleysi eða öðrum hneigðum
mun hliðra sér hjá að blanda geði við höfundinn. Það verður alltaf til fólk,
sem ann bókum sem hlutum og vill ekki greina boðskap bókbindarans og
prentarans frá boðskap höfundarins.
Þetta mun þó aldrei skipta miklu máli. Aðalatriðið er, að virkum lesendum
fjölgi og næmleiki þeirra vaxi. Það er ekkert,sem mælir gegn því, að verðmæti
sýnilegs forms séu sameinuð verðmætum athafna, vitsmuna og næmleika - í
sannleika öllum þeim verðmætum, sem skipa lestri bóka sess í lífi mannsins.
Byltingin í bókaútgáfu er frjálslyndust allra byltinga, sem orðið hafa.
Hið eina, sem hún biður um, er að fordómar og einstrengingsháttur verði
útlæg ger. Töfratrú eða ofstæki í sambandi við bækur er ósamrýmanlegt ör-
læti þeirra. Bækur eru eins og brauð. Um allan heim var ræktun korns og þær
undirstöðufæðutegundir, sem framleiddar voru úr því, mesti sigur frum-
mannsins yfir hungrinu. Afleiðingin varð sú, að brauð varð nánast heilagt,
tákn frelsandi starfs, lífseiglu og samkenndar. Ósjálfráð viðbrögð margra
þjóða bera enn vitni þessari ásköpuðu virðingu fyrir brauðinu, sem er á tor-
ráðinn hátt varðveitt í sameiginlegum minningarsjóði þeirra sem frelsari.
Bækur njóta sams konar dulinnar lotningar í krafti þess, að þær eru hið and-
lega brauð mannsins, hinn mikli sigur hans yfir vanþekkingunni og þeirri
ánauð, sem er fylgifiskur hennar. Bók, sem er ekki varanleg, skammlíf bók,
bók, sem er athöfn en ekki varanlegur raunveruleiki, dýrmæti, sem varðveita
ber, ævarandi eign — ktéma es ae'i - er fyrirbrigði, sem ósjálfrátt vekur hjá
okkur andúð eða jafnvel fyrirlitningu.
Jafnframt er okkur þó fullljóst, að brauð fátæka mannsins í heimi nútim-
ans er hætt að vera tákn og er ekki orðið annað en líking, og hún léleg í
þokkabót. Við vitum, að hungrinu í heiminum verður ekki útrýmt með fimm
brauðum og tveim fiskum, heldur með miklu, sameiginlegu átaki og tilstyrk
270