Tímarit Máls og menningar - 01.12.1972, Blaðsíða 6

Tímarit Máls og menningar
samband við jarðir sínar á Irlandi en að þeir leigðu þær stórleiguliðum,
sem leigðu þær síðan smáleiguliðum, er urðu að greiða mjög háa landskuld.
Þegar líða tók á 18. öld tóku byltingarhræringar vestan hafs og austan að
orka mjög á írsku þjóðina. Uppreisn amerísku nýlendnanna gegn stjórn Brela
kveikti í írsku þjóðinni og hin brezka herraþjóð varð að slaka nokkuð á
við íra. Komið var á brezk-írsku bandalagi 1782 og irskir kaþólikkar fengu
að þjóna vissum embættum og atkvæðisrétt til írska þingsins, þótt ekki væri
þeim leyft að sitja á þingi. Árið 1798, er England háði styrjöld við Frakka
og tók að sér forustuna gegn frönsku byltingunni, hófu írar almenna upp-
reisn gegn Englendingum. Byltingarflokkurinn hét „Hinir sameinuðu Irar“.
Englendingar fóru með her til írlands og kæfðu uppreisnina í blóði. Og
þegar þvi verki var lokið varð írland innlimað Stórabretlandi Hið samein-
aða konungsríki Stórabretlands og írlands. Og þá erum við aftur komnir
að upphafinu: hinu nýja ríki, sem stofnað var í byrjun 19. aldar.
Alla 18. öld og í upphafi hinnar 19. hafði stjórnarfar Breta á írlandi saum-
að svo að þjóðinni, að hún sá sér ekki annars úrkosti en að heyja frelsisbar-
áttu sína með aðferðum hermdar- og hryðjuverka. Við viss söguleg skilyrði
tekur barátta þjóða og stétta á sig form hermdarverka, stundum eru þessar
baráttuaðferðir tjáning pólitískrar örvæntingar þegar fokið virðist í flest
önnur skjól. Viðburðir samtímasögu okkar hafa gert okkur nærri því hag-
vana á slóðum slíkra bardagaaðferða. Á írlandi voru hryðjuverk þessarar
tegundar tengd félagsskap hinna Hvítu drengja eða félaga í samtökum Tungl-
skinsmanna. Það var mjög algengt, að illa þokkaðir gósseigendur yrðu fyrir
barðinu á slíkum samtökum. En árið 1823 voru stofnuð samtök, „Samband
kaþólskra“, er ætluðu að heyja baráttu að löglegum hætti fyrir jafnrétti
kaþólskra manna, kjörgengi, leyfi til embætta og háskólagöngu, en allt hafði
þetta verið hannað kaþólskum mönnum síðan á 17. öld. Þessi pólitíska har-
átta var háð undir forustu O’Connels, einhvers frægasta ræðumanns sinnar
tíðar, og árið 1829 varð því loks framgengt, að kaþólskir menn fengi borg-
araleg réttindi til jafns við aðra þegna þjóðfélagsins. Ári eftir að kaþólskir
menn urðu hlutgengir á borð við aðra menn hóf O’Connel að bera fram
kröfur sínar um afnám sambands Irlands og Stórabretlands, sem stofnað
hafði verið til með lögunum frá 1801, er Irland hafði verið innlimað hinni
nýju ríkisheild.
Hið nýja sameinaða konungsríki Stórabretlands og írlands hafði ekki
veitt írlandi þann hagnað, sem húizt hafði verið við af þeim mönnum, sem
lögðu á ráðin inn stofnun hins sameinaða konungsríkis. í rauninni hafði ír-
148