Tímarit Máls og menningar - 01.12.1972, Blaðsíða 140

Tímarit Máls og menningar
arsson heyrir Þórð skáld frá Apavatni, jómsvíking, flytja kvæði þess efnis að
mæra afreksverk Þorkels konungs háva, sigur hans er hann eyddi Kantara-
borg og vann Lundúnir, verður honum að orði: „Nú gerist mér leitt að
hlýða geipi þínu, og ertu víst lyginn maður og vont skáld er þú telur oss
hafa Lundúnir brotnar; . .. veistu þó hverjum manni betur að þar vórum
vér ausnir hlandi og biki, eða sneiddir búrknífum sem glerhákall; og unnu
þau verk á oss konur og fletgeingnir menn“. Snorri Sturluson fór vægar i
sakimar er hann mat heimildagildi konúngakvæða. En í endurmati Gerplu á
víkingatímunum er staðfastur sögulegur kjarni, og verður þá jafnframl
að hafa í huga að höfundur er að skrifa skáldsögu í ádeilustíl, færir allt í
ýkjur, sem er sérkenni hans, og kemst þá í andlegum skilningi í víkingsham
og sver sig þá ekki síður í ætt við Þorgeir en Þormóð, svo að þegar hann
setur fram málstað og hefur komizt að ákveðinni niðurstöðu heggur hann
ótt og títt og fylgir eftir æ ofan í æ með ástríðuheitu offorsi. Og þessi stíll
Halldórs hefur aldrei verið harðskeyttari en í Gerplu. Sögulegt endurmat
víkingaaldar gefur þar í sjálfu sér enga eðlilega skýringu né fullgilda.
Höfundur mundi ekki vega svo hart að heLjudýrkun fornskálda sem þeir
Þorgeir og Þormóður eru fulltrúar fyrir, ef hann vissi ekki þessar sömu
hugmyndir einkenna vestræna sögu og vera lifandi í nútímanum í enn hræði-
legri mynd. Endurmat fortíðar er skilyrði bókar en ekki markmið. Höfundur
er að skapa sér með því grundvöll til að geta komið langdrægari skeytum
að samtíðinni. Sagan ber að öllu leyti með sér jafnvel í orðavali að mark-
mið hennar er nútímaádeila og það eitt skýrir tilfinningahitann í stílnum.
Sannarleg nútíðarádeila
Gerpla er skrifuð á örlagatímum íslenzku þjóðarinnar, og fáir hafa tekið
sér þau örlög nærri en Halldór eins og Atómstöðin er bezt til vitnis um. En
þetta eru jafnframt tímar er ógnarhætta af nýrri heimsstyrjöld með beit-
ingu kj arnorkuvopna vofir yfir öllu mannkyni og drottnar auðvaldsins í
Bandaríkjunum hafa í hótunum við íbúa jarðarinnar með áætlun um að ger-
eyða heilar borgir og hræða smákónga til fylgis við sig, en hinsvegar víðtæk
liðssöfnun ahnennings til verndar friði í heiminum. Átökin um stríð og frið
hafa færzt á alþjóðlegan vettvang. Þessi átök endurspeglar Gerpla, þau eru
undiralda hennar og þunginn i bárum hennar. Það hafa verið einkenni á
skáldsögum Halldórs að bera svipmót síns tíma, og þær hafa einatt fylgt eftir
þeirri þjóðfélagsbaráttu sem hann sjálfur hefur háð og þarf ekki annað en
bera saman athafnir hans, skáldsögur og þær greinar er hann ritar samtímis.
282