Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Blaðsíða 124

Tímarit Máls og menningar
og fram á sumar, síðasta bókin um sumar
tveim árum seinna. Innri tími bókanna er
nokkuð ljós en ytri tími er erfiðari við-
fangs. Höfundur tekur sér skáldaleyfi og
hirðir ekki um þótt nokkur ár hafi liðið í
alvörunni milli atvika sem gerast um
svipað leyti í bókunum. Guðrúnu er
sama um ártöl en henni er umhugað um
að gefa sem sannasta mynd af tímabilinu,
því sem var að gerast í huga fólksins og
þróun íslensks þjóðfélags. Innri sann-
leikur er henni meira áhugaefni en ytri
rammi.
Stríðið er búið
Tími seinni bókanna tveggja eru eftir-
stríðsárin með öllu sem þeim fylgdi,
sveiflum í atvinnulífi eftir að umsvif
bandaríska hersins minnka, vaxandi auð-
sæld með peningastraumi í vasa þeirra
sem kunna að notfæra sér hlunnindi
smyglvarnings og Marshallaðstoðar og
vaxandi spillingu. Eitt af táknum tímans
eru litlu svörtu rotturnar sem komu með
hernum:
Skrýtið að vera hræddari við þess-
ar pínulitlu svörtu rottur en stóru
gráu rotturnar í hænsnakofanum
hans Jóns hennar Guðfinnu. Lóa-
Lóa gaf þeim stundum arfa. En
þær komu heldur ekki inn í hús
hjá fólki, heldur voru bara þar sem
þær áttu að vera. Hermannarott-
urnar óðu um allt og þær smugu
líka um allt.
Svo myndu þær ekkert fara þó
herinn færi. Það var það versta.
Hermennirnir færu ekki burt með
þær eins og stelpurnar í bænum.
Það væri betra að þeir færu með
rotturnar. (Saman, 29)
Astandið er annað tímans tákn.
„Amma, vantar konur í Ameríku?" spyr
Lóa-Lóa og von að barnið spyrji eins og
blóðtakan er í litla plássinu. Það vill til að
sumar koma aftur af því þeim líkar ekki
vistin í draumalandinu, og aðrar eru
skildar eftir með börn sem eru svo miklu
fallegri en krakkar venjulegra Gaflara.
Þriðja táknið verður líkbíll bæjarins. Á
velsældartímum steinhættir fólk að deyja
og líkbílstjórinn notar rúmgott farartæk-
ið undir smyglvarning auk þess sem hann
nýtir hann til ferðalaga með fjölskyldu
sinni. Óheiðarleiki og sérgæska ganga í
fararbroddi inn í nýtt þjóðfélag eftir-
stríðsára.
Óhugnanlegasta dæmið um spillingu í
nýjum kapítalisma er Bárður útgerðar-
maður. Hann gengur alltaf skrefi lengra
en siðlegt er - eins og þegar hann rukkar
fjölskylduna á númer tvö um „eftir-
stöðvar", af tómu ergelsi yfir því að
pabbi skyldi fara á síld og hætta í bili á
Jóni Dofra. I lok miðbókarinnar fremur
hann glæp sem allir bæjarbúar vita af, en
þó að hann verði manns bani er hann ekki
dreginn fyrir lög og dóm af því að hann er
atvinnuveitandi þorpsins. Enginn hættir
á að missa vinnuna.
En í hraðri þróun er ennþá mikið eftir
af gömlum heimi þar sem fólk deilir því
sem það á með öðrum. „Guð, er heitt
slátur og rófustappa? Hver kom með
það?“ spyr Abba hin kát þegar hún kem-
ur heim í óvænta veislu (Sænginni, 64).
Veit sem er að síldin er farin og fátækt á
númer tvö. Pabbi fór aldrei að vinna fyrir
herinn og sveiflurnar í afkomu fjölskyld-
unnar fylgja grannt eftir sveiflunum í
fiskveiðum landsbúa. Þegar Jón hennar
Guðfinnu týnist fara allar konur að baka
og brasa handa leitarmönnum, síminn
sem allir nota er hjá Guðrúnu á 7 og bílar
eru sjaldséðir. Allir vita allt um alla og
taka af innlifun þátt í sorgum og gleði
náungans.
í miðbókinni fara Lóa-Lóa og Abba
114