Tímarit Máls og menningar - 01.06.1996, Qupperneq 33

vinstri manna, Rússlandssinna svokallaðra, en Rússland annað mesta her-
veldi í veröldinni. Tolstoj sá tvískinnunginn í heimalandi sínu löngu fyrir
byltingu, tvískinnung sem hélt áfram að vera til eftir hana, og Skúli sá hann
hér heima, kannski skýrast allra þeirra sem töldust til samherja hans, og var
þó blindur. Hann hafði um þetta fá orð, en það er hægt að lesa milli línanna
víða, og verður að teljast réttlætanlegt í þessu tilviki, þó Halldór Laxness vari
réttilega við of miklum „millilínulestri.“
Skúla var hugleikin notkun manna frá upphafi á þessu orði: blinda, taldi
það vera misnotað í fornum bókmenntum jafnt sem daglegu tali samtíðar-
innar, benti á veilur í þessum efnum í Biblíunni, Hávamálum og
Snorra-Eddu, auk þess yfirborðslega notkun í síðari tíma bókmenntum.
Hann var þarna ekki langt frá femínistum með sitt næmi gagnvart „kynferð-
islegri misnotkun“ orða, og taldi tíma til kominn að skilgreina upp á nýtt
jákvætt og neikvætt gildi blindunnar í hugum fólks. Hann segir að flestir hafi
farið með sig nánast einsog dáinn mann fýrst eftir að hann varð blindur.
Menn hafi talað um sig að sér viðstöddum einsog hann væri líka heyrnarlaus
ofan á hitt, og þá væntanlega tilfinningalaus að auki. Þá sýndu dýrin hvað í
þeim bjó; þau voru honum söm og jöfn, gerðu sig hvorki sek um fáránlegt
tillitsleysi né yfirdrifna og væmna umhyggju einsog hendir mann oft í návist
fatlaðs fólks. Þau tóku honum einsog hann var, færðust nær honum ef
eitthvað var.
„Blindur er bóklaus maður,“ segir máltækið, en Skúli var í vissum skiln-
ingi ekki bóklaus eftir að hann varð blindur. Bækurnar sem hann hafði lesið
áður, og þær voru margar og kjarngóðar, bjuggu áfram með honum í
huganum, og umbúðir þessarar mannlegu reynslu; pappírinn og spjöldin,
gat hann enn strokið í skápum sínum, rennt fingrum yfir kili, opnað kæra
bók og fundið hana anda til sín, einsog Bessi gamli lýsir í sögu Jóns Trausta.
Hitt er svo annað mál að það varð honum sársaukafullt að geta ekki lesið,
svo sárt að hann fór að skrifa bœkur sjálfúr (hafði áður ritað stakar greinar)
— eða þannig mætti líta á það. Langafi minn laut sömu örlögum og Skúli,
hann varð blindur síðari hluta ævinnar, hafði verið geysilegur lestrarhestur,
varð að láta sér duga þann nýja miðil sem þá var, útvarpið, síðustu árin. En
hann tók oft fram sínar velktu bækur og handlék þær, opnaði þær einsog
hann sæi gegnum myrkrið — og það gerði hann líka á sinn máta.
Ritgerða- og minningasafnið Bréf úr myrkri, sem kom út hjá
Heimskringlu 1961, er fýrsta útgefna bók Skúla, og lýsir meðal annars á
einstæðan hátt hugarheimi manns sem hefur misst sjónina á miðjum aldri,
tilraunum hans til að fóta sig í breyttri tilveru, og hvernig smátt og smátt rís
ný—og að sumu leyti betri veröld—á rústum þeirrar gömlu, eftir einskonar
persónuleg ragnarök, eða ragnarökkur. Að vísu eru svona dramatískar yfir-
TMM 1996:2
31