Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Qupperneq 35

Ferming í fjórar aldir
1562 í sambandi við predikanir út af þeim, sem Oddur Gottskálksson
sneri úr latínu.
í kirkjuskipan Kristjáns m. er svo fyrir mælt, að hvem sunnudag skuli
í kaupstöðum halda sérstakar fræðaguðsþjónustur, þ.e. „leggja út nokkra
grein“ af Fræðum Lúters. í sveitum átti aftur á móti seinni helmingur
predikunar, sem stóð alls eina klukkustund, að gjöra grein fyrir
einhverjum þætti Fræðanna.104
Prestar áttu að sjá um, að bömin lærðu Fræðin, og vitanlega var þá
fyrst og fremst miðað við að kunna þau utan bókar. Atti fólk ekki að fá
að ganga innar, fara til altaris, fyrr en þessari skyldu hafði verið
fullnægt. Löngum þóttu prestar margir hverjir ganga slaklega eftir, að
þessu væri sinnt til hlítar.105
Biskup röggseminnar, Guðbrandur Þorláksson, gekk svo sem vænta
mátti eftir því, að prestar ræktu þessa skyldu. Því til áréttingar lét hann á
prestastefnu 1573 samþykkja, að ef nokkur prestur veiti sakramenti þeim,
sem ekki kann „hið minnsta" Fræðin öll, skuli honum refsað með því að
missa svo mikinn hluta af tíundum sínum sem biskupi þyki hæfllegt. Og
fleiri samþykktir um fræðanámið lét hann gjöra á næstu árum.106
Úti í Þýzkalandi kom fljótlega á daginn, að mönnum þótti fræðaprófið,
examen catecheticum, vera snubbótt viðurkenning fræðanámsins. Svo
mikið er víst, að ferming var þar víða aftur upp tekin innan tíðar, í
Hessen t.a.m. 1939.
Margs konar rit hafa verið prentuð til skýringar og uppfyllingar því,
sem segir í Fræðunum, á seinni tímum óháð þeim með öllu.
Catechismus eftir Justus Jónas kom út í þýðingu Odds Gottskálkssonar,
sennilega prentað á Breiðabólsstað 1562. Harboe eignaðist seinustu rytju
þess, en hún er nú löngu glötuð.
Árið 1596 gaf Guðbrandur biskup út rit, þar sem hann mælir fyrir
um, að ferming skuli upp tekin í biskupsdæmi sínu, og lýsir þeirri athöfn.
Skulu prestamir sjá um að láta bömin heilagan lærdóm „daglega lesa“.
Það er víst, að ferming hefir legið niðri skamma hríð hér á landi eftir
siðbót, en erfiðlega gekk að koma henni á að evangeliskum hætti, og hún
hefir lagzt niður með öllu aftur, áður en hún var lögskipuð hér með
konungsbrefi 9. júní 1741, sem Harboe hafði með sér út hingað.107
Fræðanámið var allt að einu skylda, þó að því yrði ekki komið í gott
lag um allt land fyrr en með fermingunni. Til að herða á fræðanáminu
gaf Kristján konungur IV. út opið bréf 22. apríl 1635108. Þar leggur hann
ríkt á við biskupa, prófasta og presta, að þeir sjái til þess, að bömin læri
Fræðin utan bókar.
Fljótlega varð mönnum ljóst, að Fræðin vom ekki beint við bama hæfi
án allrar skýringar. Þess vegna em samdar bækur, kver, þar sem efni
104 Alþingisbækur íslands I, 370.
105 Bréfabók Guðbrands biskups, 604.
106 Alþingisbækur íslands I, 202, 335, 370.
107 Lovsamling for Island n, 227 o.áff.
108 Lovs. I., 218-219.
33