Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Blaðsíða 82

Hörður Áskelsson
og við sjáum merki um viss messuform í Nýja testamentinu, en við getum
verið þess fullviss að hinir fyrstu söfnuðir voru frjálsir innan formsins,
helgihaldið var ekki markað af fjötrum fyrirskrifaðra formúla. Lúther
var talsmaður formsins, en lagði áherslu á sveigjanleika þess, með tilliti
til aðstæðna. Hin íslenska þjóðkirkja hefur með handbókinni frá 1981
gefið forskrift að klassískri messu, sem haldast skal hvem sunnudag, þó
ekki séu um það bein fyrirmæli í handbókinni. Þetta form virðist mun
flóknara en form frumkristninnar, en byggist þó á sömu grundvallar-
atriðum um boðun og sakramenti. Það byggir á ákveðinni rökhyggju
rómverskrar kirkju, og inniheldur suma fegurstu lofsöngva og bænir
austurkirkjunnar og gjörvallrar kristni. Formið sjálft bindur söfnuðinn
að nokkm, hver liður hefur sinn ákveðna stað, Kyrie er á sínum stað,
Credo og Pater noster sömuleiðis, en í útfærslunni liggur frelsið, með
hvaða tónum skal syngja Kyrie og Sanctus, inngangssálm og lokasálm.
Hér er lykillinn að lifandi uppfyllingu messuformsins, hér er það sem við
skulum byrja að vinna, hér skulum við hefja „nýjan söng“.
Syngið Drottni nýjan söng
Johann Sebastian Bach samdi nýja tónlist fyrir hvem sunnudag, svo segja
má að þessi orð hafi hann tekið bókstaflega. Það hefur og löngum þótt
sjálfsagt í nágrannalöndum okkar að kirkjutónlistarmenn væm færir um
að leika af fingmm fram á orgelið, eftir þörfum og innblæstri. Þýskir og
franskir orgelleikarar hafa til dæmis yfirleitt ekki annað en sálmabókina
með sér að orgelinu til guðsþjónustunnar. Hvemig getum við stuðlað að
því að tónlistin í messimni okkar geti verið ,jiýr söngur“, að hver tónn,
jafnvel þó hann sé aldagamall hljómi sem nýr í hvert skipti, jafnvel svo að
sá sem er nýr í söfnuðinum geti strax hrifist með? Nýr söngur er ekki
bara sá sem verið er að frumflytja. Hann er líka gamli söngurinn, sem
alltaf er sunginn, en er fram borinn af einlægni og sannfæringu. Dýrðar-
söngur englanna á jólanótt á að hljóma nýr í hverri messu, ekki sem
gömul tugga. Hér er það innstilling þess sem syngur, safnaðarmeðlimsins,
sem skiptir sköpum, að hann upplifi messuna sem einstakan, nýjan atburð
í hvert sinn, að Kristur sé raunvemlegur til staðar. En nú skulum við játa
að ekki er sjálfgefið a^ svo sé. Fyrir áðumefndan vin okkar þarf meira
að koma til. Ég sný mér að þeim sem hafa framkvæmd messunnar á
höndum, að fyrsta hópnum sem ég nefndi fyrr. Kirkjan og guðfræði-
deildin líti í eigin barm. Er starfsfólkinu, sem stýrir helgihaldinu, skap-
aðar þær forsendur sem nauðsynlegar em? Em prestar og annað starfs-
fólk undir það búin að fylla messuna nýjum söng? Ég leyfi mér að svara
því neitandi. Það era liðin 9 ár síðan nýja handbókin kom út, sem boðaði
byltingu í helgisiðum okkar og ég veit ekki til þess að fram hafi farið
markviss kynning á henni, eða forsendum breytinganna. Nema helst það
sem gert er í kennslu í kennimannlegum greinum guðfræðinámsins, en
þar er skammtaður svo knappur tími að varla næst nema yfirborðsleg
umfjöllun. Það er frekar undantekning ef nývígður prestur þekkir helgi-
hald fyrir eigin iðkun um lengri tíma. Hvemig á hann að geta gengið í
80