Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Qupperneq 126

Sigurður Pálsson
hinum „ítrustu aðstæðum“. í þessu ferli em þættimir tveir, hinn vitsmuna-
legi og tilfinningalegi, ekki aðskildir heldur samþættir og hafa gagnvirk
áhrif hvor á annan. Hann talar um rökvísi hinnar vitsmunalegu vissu og
rökvísi sannfœringarinnar.9 Hann lítur svo á að rökvísi sannfæringarinnar
hafi í sér fólgna rökvísi hinnar vitsmunalegu vissu. Með öðrum orðum lítur
hann svo á að vissa sem maðurinn öðlast með hjálp vitsmunanna og
röklegrar athugunar sé aðeins hluti af öðm og meira sem kallast sann-
færing. Ljóst er að í mörgum tilvikum er vitsmunaleg greining og kerfis-
bundin rannsókn mikilvægur þáttur í vali okkar í margvíslegum aðstæðum
hins daglega lífs. Hins vegar er ljóst að hlutlægar athuganir og niðurstöður
þeirra ráða ekki ævinlega úrslitum þegar að valinu kemur. Valið ræðst af
hugmyndum okkar um það sem hefur gildi og merkingu í lífi okkar, eða
með öðrum orðum, hugmyndum okkar um hinar ítrustu aðstœður.
Með því að skilgreina trúna sem virkt ferli fyllir Fowler flokk þeirra er
skipa sér undir merki svo nefndrar gagnvirknistefnu innan sálfræðinnar og
verður nánar vikið að því síðar.
Að öllu þessu sögðu má ljóst vera að skilgreining Fowlers á trúar-
hugtakinu er ekki guðfrœðileg heldur sálfrœðileg. Hér er aðeins verið að
fást við hina mannlegu hlið fyrirbœrisins, hvemig það þroskast og tekur á
sig sífellt nýjar myndir á þroskaferlinum óháð innihaldi. Það eru einmitt
þessar myndir, eða formgerð hinnar trúarlegu hugsunar, sem rannsóknir
hans beindust að og kenningar hans leitast við að lýsa og skýra.
í smiðju hjá þróunarsálfræöingum
Kvöld nokkurt á 6. áratugnum tókust tveir áhrifamiklir guðfræðingar á um
viðhorf sín í fyrirlestrasal nokkrum í Harvard-háskóla. Þetta voru
bandaríski guðfræðingurinn og jesúítinn Gustav Weigel og þýsk-bandaríski
mótmælendaguðfræðingurinn Paul Tillich. Áheyrandi lýsti átökum þeirra
með þessum orðum: „Tillich hélt því fram um guðfræði Weigels að hún
væri svo stöðnuð að helst mætti líkja henni við smurðling. Á hinn bóginn
hélt Weigel því fram um guðfræði Tillichs að hún væri svo kvik og
kraftmikil að hvergi væri hægt að festa hendur á henni.“ Eftir skylming-
amar féllust þessir góðu vinir í faðma og sögðu að líklega lægi sann-
leikurinn einhvers staðar mitt á milli viðhorfa þeirra.10
Fowler heldur því fram að kenningar um þróun gefi tilefni til að ræða
þessa afstöðu „mitt á milli“. Þær gefi færi á að ræða um virkni sem veldur
umskiptum og ummyndunum. Þær gefi einnig tækifæri til að ræða um
jafnvægi og um framvindu.
9 Hér eru vandkvæði á góðri þýðingu. Fowler talar um „the logic of rational
certainty and the logic of conviction“. Stages ofFaith, bls 102.
10 James W. Fowler: Stages of faith, bls. 89.
124