Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Síða 149

Áfangar á þroskaferli trúarinnar
konar togstreitu: kröfu um sjálfstæði andspænis því að vera skilgreindur
með tilvísun til ákveðins hóps; huglægni og afli djúpstæðra tilfinninga sem
ekki hafa verið gagnrýndar andspænis hlutlægni og kröfunni um gagnrýna
hugsun; því að einbeita sér að sjálfsfremd og sjálfsþroska andspænis um-
hyggju og aðstoð við aðra; hvort aðhyllast skuli einhvers konar afstæðis-
hyggju eða leita hins algilda og einhlíta.
Yfirleitt einkennir þetta skeið fyrstu manndómsárin eins og áður sagði,
en þó má ekki gleyma því að hugsun margra kemst aldrei á þetta skeið og
aðrir ná því ekki fyrr en á fertugs- eða fimmtugsaldri. Þetta skeið einkennist
af tvennu: Sjálfið, sem áður mótaðist og var borið uppi af samskiptum við
hóp einstaklinga sem skiptu viðkomandi miklu máli, fer nú að krefjast
nýrrar myndar sem ekki markast einvörðungu af þeim hlutverkum sem
aðrir sjá það í. Sama gildir um lífsviðhorfíð. Til að styrkja slíka sjálfsmynd
smíðar einstaklingurinn sér merkingarramma, vitandi um eigin takmörk og
innri tengsl. Sjálfið (sjálfsmyndin) og viðhorfin eru greind frá sjálfi og
viðhorfum annarra og verða viðurkenndir þættir í viðbrögðum, túlkunum
og mati á eigin athöfnum og annara. Hugmyndir um samræmi hinna
„ítmstu aðstæðna“ em settar fram sem skipulegt merkingarkerfi. A fjórða
skeiði lætur einstaklingurinn af bókstaflegri túlkun tákna og leitar eftir
merkingu hugtaka.33 Goðsagnir em teknar til endurskoðunar og skýrari
línur dregnar. Segja má að á þessu skeiði hætti einstaklingurinn að sjá
veröldina í goðsögulegu ljósi.
Það sem því einkennir þetta skeið öðru fremur er tilhneiging
einstaklingsins til að koma kerfisbundnu samræmi á skoðanir og viðhorf.
Vaxandi styrkur fjórða skeiðsins er fólginn í möguleikum einstaklingsins
til gagnrýninnar sjálfsskoðunar bæði að því er varðar vem og viðhorf.
Veikleiki þess er fólginn í styrkleika þess, og kemur fram í ýktu trausti á
þessari vaknandi sjálfsvitund og á gagnrýninni hugsun. Af því getur
sprottið að nýju óeðlileg sjálflægni/sjálfsánægja (narcissism) þar sem hið
nýja sjálf aðlagar „raunvemleikann“ og sjónarmið annarra lífsviðhorfi sínu
með öfgafullum hætti.
Einstaklingur sem orðinn er óánægður með sjálfsmyndir og viðhorf þau
sem einkenna fjórða skeiðið fer að veita athygli einhverju sem hann kann
að telja vera stjómlausar og óþægilegar innri raddir. Minningar frá
bamæsku, myndir og öfl úr djúpi sjálfsvitundar, nagandi tilfinning þess að
hugmyndir hans séu ófrjóar og flatneskjulegar, allt getur þetta verið
vísbending um að hann sé reiðubúinn að tileinka sér eitthvað nýtt. Sögur,
tákn, goðsagnir, þverstæður úr eigin hefð eða annarra gætu farið að ryðja
sér leið inn í velskipulagt trúarlíf fjórða skeiðsins.
Vonbrigði vegna málamiðlana og viðurkenning á því að lífið sé í raun
flóknara en skilið verður með rökhyggjunni og afstæðu hugtökunum sem
einkenna fjórða skeiðið, knýr einstaklinginn til að taka „díalektískari“ og
fjölþættari afstöðu til sannleikans um lífið.
33 Á ensku: conceptual meaning.
147