Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Page 152

Sigurður Pálsson
Fimmta skeið: Samtengjandi, þverstœðubundin trú
Hér er átt við trúarlegt viðhorf sem leitast við að tengja saman það sem
áður hefur verið aðgreint. Heitið á sér rætur í því sem Nicolas frá Cusa
(1401-1464) ritaði um og kallaði „coincidentia oppositorum“ eða samræm-
ing andstæðnanna varðandi skilning okkar á sannleikanum.
Við að færast yfir á þetta skeið tekur einstaklingurinn að sætta sig við þá
spennu sem leiðir af því að sannleikann verður að nálgast úr ólíkum áttum.
Hvað trúna varðar, sem er hluti af því að halda sannleikann í heiðri, verður
hún að una þeirri spennu sem fylgir ólíkum viðhorfum, una því að verða
ekki felld í einn farveg. Trúin tekur að una þverstæðunum. Guð er bæði
nálægur og fjarlægur; Guð er bæði almáttugur og setur sjálfum sér takmörk;
Guð er bæði herra sögunnar og sá sem varð hold og lét lífið á krossi.
Þannig má segja að tjáning trúarinnar á þessu skeiði einkennist af vissri
auðmýkt.
Á þessu skeiði viðurkennir sjálfið margt það sem áður var bælt eða ekki
viðurkennt í því skyni að viðhalda vissu og meðvitaðri raunhyggju fjórða
skeiðsins. „Nýr bamsleiki“, eins og sá sem Ricoeur34 segir frá, þróast á
þessu skeiði þar sem máttur hins táknræna sameinast merkingu hugtakanna.
Hér þarf einstaklingurinn einnig að taka til athugunar eigin fortíð og vinna
úr henni að nýju. Maður verður að ljá eyra röddum hins „dýpra sjálfs“. Það
varðar einnig miklu að hér kemur til gagnrýnin viðurkenning á því sem er
félagslega ómeðvitað, goðsögnum , fyrirmyndum og fordómum sem em
fylgifiskar þess að hafa alist upp innan tiltekinnar stéttar, trúarsamfélags,
þjóðfélagshóps, o.s.frv.
Þessu skeiði ná fæstir fyrr en á miðjum aldri. Þeir sem ná þessu skeiði
hafa smakkað beiskan bikar ósigursins og orðið að horfast í augu við
óafturkræfar skuldbindingar og athafhir. Þau mörk sjálfsins og viðhorfanna,
sem reynt var að skilgreina á síðasta skeiði, verða nú óljós og opin. Á þessu
skeiði kemur til skilningur á þverstæðum og þeim sannleika sem virðist
mótsagnakenndur og þess vegna reynir einstaklingurinn að sætta þver-
stæður í huga sér og eigin reynslu. Hann hefur opinn huga gagnvart furðu-
legum sannindum þeirra sem em „öðmvísi“. Hann er nú reiðubúinn að lifa í
návist þess sem er framandi og jafnvel þess sem virst gæti ógna eigin sjálfí
og viðhorfum (þar með opnast ennfremur möguleiki á nýrri dýpt andlegrar
reynslu og trúarlegra opinberana). Þá vaknar réttlætiskennd sem ekki er
lengur bundin stétt, trúarsamfélagi eða þjóðlöndum. Sú alvara sem oft
kemur upp þegar líf manna er hálfnað verður til þess að einstaklingur á
þessu skeiði er reiðubúinn að leggja nokkuð í sölumar svo að aðrir megi
þroska með sér sjálfsvitund og merkingu.
Styrkur þessa skeiðs er fólginn í því að einstaklingurinn hefur nú mögu-
leika á að halda fast við mikilvæg eigin viðhorf eða viðhorf eigin hóps, en
viðurkenna um leið að þau em afstæð, brotakennd og óhjákvæmilega ófull-
kominn skilningur á fmmspekilegum vemleika.
34 Paul Ricoeur: The Symbolism ofEvil, Boston (Beacon Press) 1967, bls. 351-352.
150