Skírnir - 01.04.2013, Blaðsíða 14

12
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
ins Júrgens Habermas um þrjár meginbirtingarmyndir lýðræðis.
Hann kennir þær við frjálslyndi, lýðveldi og rökræðu.3 Eg færi rök
fyrir því að þeir veikleikar íslensks samfélags sem dregnir voru fram
í rannsókn á orsökum bankahrunsins haldist í hendur við vissa út-
gáfu af frjálslyndri sýn á lýðræði. Megináherslan hvílir á því að
kjörnir fulltrúar hafi umboð til þess að fara með valdið innan ramma
laganna og taki síðan dómi kjósenda í almennum kosningum. Aðrir
þættir frjálslynds lýðræðis, svo sem hófsöm temprun valdsins og
jafnvægi valdþátta, hafa verið vanræktir. Ég leitast einnig við að sýna
fram á að lýðræðisþróun eftir hrun beri viss einkenni lýðveldislík-
ansins. Til marks um þetta hef ég stóraukna áherslu á beint lýðræði
og þátttöku almennings, svo sem í þjóðfundum, þjóðaratkvæða-
greiðslum og hugmyndum stjórnlagaráðs um beinna lýðræði. Jafn-
framt hafa mikilvægir þættir lýðveldishugmynda um lýðræði, svo
sem forsendur upplýstrar umræðu og þroskavænlegrar þátttöku,
verið hunsaðir. Loks held ég því fram að sækja megi til rökræðu-
lýðræðis viðmið um það hvernig treysta mætti íslenska lýðræðis-
menningu og tek nokkur dæmi um tilraunir í þá veru sem taka mið
af gagnrýni Vinnuhóps um siðferði og rannsóknarnefndar Alþingis
á stjórnkerfi og stjórnsiði.
1. Virkni íslensks lýðræðis í aðdraganda hrunsins
I lokaorðum skýrslu Vinnuhóps um siðferði og starfshætti í tengsl-
um við fall íslensku bankanna 2008 eru niðurstöður Vinnuhópsins
dregnar saman. Síðan segir:
Af þessu má sjá að vandinn er víðtækur, djúpstæður og kerfislægur. Skýrsla
vinnuhópsins um siðferði og starfshætti sýnir í hnotskurn að brýn þörf er
fyrir siðvæðingu á fjölmörgum sviðum í íslensku samfélagi. Þótt margir
einstaklingar hafi vissulega gerst sekir um ámælisverða hegðun og á því
þurfi að taka með viðeigandi hætti, er varasamt að einblína á þá. Frá
siðferðilegu sjónarmiði er til lengri tíma litið brýnast að treysta lýðræðis-
lega innviði samfélagsins og styrkja stjórnkerfið; bæta þarf viðskipta-
3 Mun ítarlegri og margþættari útfærslur á lýðræðislíkönum er að finna hjá Held
(2006).