Skírnir - 01.04.2013, Blaðsíða 139

SKÍRNIR ÞÓRA, KRISTINN OG KOMMÚNISMINN 137
viðfangsefnin.17 Bandaríski sagnfræðingurinn Kate Brown (2009: 599)
hefur bent á að oft sé greinilegt að sagnfræðingar haldi með viðfangs-
efnum sínum og vonist til að þeir sigri, ef ekki í fortíðinni, þá að
minnsta kosti í minningunni. Saga Þóru og Kristins verður aldrei saga
sigurvegara, það samfélagsskipulag sem íslenskir kommúnistar
börðust fyrir varð ekki að veruleika, en varast verður einnig að setja
þau í hlutverk píslarvotta. Sumir telja að vinsældir ævisagna eigi rætur
að rekja til þess að lesendur sækist eftir því að geta sett sig í spor ann-
arra einstaklinga og sjá í þeim fyrirmyndir og hvatningu fyrir eigið líf
(Banner 2009: 582; Thomsen 2013: 8). Ég tel þó fyrst og fremst að þær
heimildir sem þau hjónin skildu eftir sig geti hjálpað okkur til þess að
skilja hugmyndaheim íslenskra menntamanna á vinstri væng stjórn-
málanna, hvaðan hugmyndirnar bárust og hvernig þær þróuðust með
tímanum. En það útilokar auðvitað ekki að hugsjónaeldur, sannfær-
ing og bóhemlíf hjónanna verði öðrum hvatning þótt fæstir myndu
skrifa undir trú þeirra á framtíðarskipulag kommúnismans.
Ég hef áður bent á það að íslensk samtímaumræða hefur verið
afar óvægin í garð íslenskra kommúnista og finnst því nauðsynlegt
að setja lífshlaup þeirra og skoðanir í samhengi við samtíma þeirra
til að finna skýringar á aðdráttarafli sósíalismans (Rósa Magnús-
dóttir 2007: 229).18 Markmið mitt er ekki síður að minna okkur Is-
lendinga á að samhengið nær út fyrir íslenskan raunveruleika og
þegar jafnalþjóðleg hugmyndafræði og kommúnismi liggur til
grundvallar er nauðsynlegt að leita út fyrir landsteinana að skýr-
ingum. Kristinn gerði sér sjálfur fulla grein fyrir nauðsyn þess að sjá
hið stærra samhengi er hann vísaði í fleyg orð Johns Donne með
því að nefna bók sína Enginn er eyland, og í inngangi að bókinni
17 Mjög margir ævisöguritarar velta þessum tengslum fyrir sér í inngangi eða eftir-
mála bóka sinna. Sjá t.d. pælingar Sigríðar Dúnu Kristmundsdóttur (2001: 339-
340) út frá þátttökuaðferð mannfræðinga um það hvernig kyn hennar, lífsreynsla
og þekking mótaði greiningu hennar á ævi Bjargar, svo og umfjöllun Guðna Th.
Jóhannessonar (2010: 575-576).
18 Jón Ólafsson, höfundur bókarinnar Appelsínur frá Abkasíu, tók í sama streng í
viðtali á Smugunni í desember 2012 er hann lýsti því hvernig hann tengdi sögu
Veru Hertsch við almenna reynslu kvenna af gúlaginu og tengdi við íslenska
sögu. Hann tók sérstaklega fram að nýting persónulegra heimilda væri góð leið
til að öðlast skilning á upplifunum, sjálfsmynd og sjálfsmati einstaklinga. Sjá
„Leið út úr kaldastríðsklisjunni..." 2012.