Skírnir - 01.04.2013, Blaðsíða 65

SKÍRNIR
SKYNSEMI EÐA ROKLEIKNI
63
orða tekið, settur á borgina eins og broddfluga á stóran og kyn-
góðan hest, sem er í latara lagi sakir stærðar sinnar og þarf því
eitthvað til þess að pipra sig upp“ (Platon 1973: 30E). Kannski segir
þetta okkur að við þurfum að finna leiðir til að tryggja það að
gagnrýnisraddir hafi alltaf einhvern vettvang en að sá vettvangur sé
ekki endilega hvar og hvenær sem er og að stundum geri brodd-
flugan lítið annað en að gefa frá sér hvimleitt suð sem tefur fólk frá
góðum verkum. Það að einhver sé ekki tilbúinn að svara gagnrýni
á forsendur sínar eða athugasemdum um atriði í málflutningi sínum
getur vissulega bent til þess að viðkomandi sé dogmatískur og
þröngsýnn en stundum getur það líka þýtt að hann telji sig hafa
öðrum hnöppum að hneppa þá stundina, að hann hafi jafnvel marg-
oft velt fyrir sér þessum forsendum og tekið afstöðu til þeirra og
telji tilgangslaust að ræða þær frekar. Erum við til dæmis mörg sem
teljum okkur þurfa að velta því eitthvað frekar fyrir okkur hvort
rangt væri að senda ömmur okkar og afa í sláturhús?
Mótherjastíll eða samvinna
Ofuráhersla á rökfimi án samhengis getur kynt undir það sem kalla
má mótherjastíl (e. adversary style) í rökræðum þar sem þær eru
settar upp eins og einhvers konar bardagaíþrótt. Það sem gildir í
mótherjarökræðum er að koma höggi á andstæðinginn með því að
benda á rökvillur eða aðra hnökra á málflutningi hans. Þannig er
hægt að vinna sér inn stig og er jafnvel gripið til ráða á borð við það
að snúa út úr orðum mótherjans og afbaka þau, túlka allt á versta
mögulega veg (Hundleby 2010: 284-286). Sjálfsagt höfum við flest
gerst sek um að fylgjast með ritdeilum og skemmta okkur vel þegar
sá deiluaðili sem við höldum með hefur dregið skoðanir hins upp
með skoplegum hætti og svarað þeim með einhverjum sniðugum
skætingi. Svo höfum við hneykslast á afbökun og ósanngirni þegar
hinn aðilinn leyfði sér að gera hið sama við „okkar mann“. Mót-
herjastíllinn er ekki endilega notaður markvisst og sjaldnast er um
einhverja formlega keppni að ræða, heldur á ég hér við hluti sem
vilja oft einkenna umræðu sem á sér stað. Þá er heldur ekki víst að
útúrsnúningar séu meðvitaðir heldur felst vandinn ekki síður í því