Skírnir - 01.04.2013, Blaðsíða 52

50
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
lýðræðis en er nær að kenna við lýðskrum því þau ógna góðum
lýðræðislegum stjórnarháttum. Einfaldar útfærslur á lýðræði, hvort
heldur er í formi kosninga á lögskipuðum fresti eða með því að auka
beina aðkomu borgaranna að stjórnvaldsákvörðunum, eru veikar
fyrir þessum öflum eins og ég hef leitast við að sýna hér fram á.
Lokaorð
I þessari grein hef ég rýnt í íslenskt lýðræði á síðustu árum með
hliðsjón af greiningu Habermas á þremur ólíkum kenningum um
megineinkenni lýðræðis. Á grundvelli skýrslu Vinnuhóps um
siðferði og starfshætti sýndi ég hversu veikir lýðræðislegir innviðir
samfélagsins reyndust í aðdraganda hrunsins. Ég leiddi rök að því
að viss einkenni frjálslynds lýðræðis hafi verið ríkjandi og skýri að
einhverju leyti ægivald fjármálasviðsins og viðnámsleysi gagnvart
því í íslensku samfélagi. I kjölfar hrunsins hafa tiltekin einkenni
lýðveldiskenningarinnar um beint lýðræði verið ráðandi í íslenskri
lýðræðisumræðu. Eg hef haldið því fram að birtingarmyndir þess á
þjóðfundum og auknum þjóðaratkvæðagreiðslum í kjölfar synjana
forsetans ali á veikleikum íslensks lýðræðis og bregðist á engan hátt
við þeim annmörkum sem bent er á í skýrslu rannsóknarnefndar
Alþingis. Loks reyni ég að sýna fram á að rökræðukenningin feli í
sér leiðsögn um það hvernig treysta mætti stoðir íslensks lýðræðis
og greini helstu verkefnin sem hún beinir sjónum okkar að. Megin-
markmiðið samkvæmt þeirri sýn á lýðræðið er að styrkja þær stofn-
anir og ferli sem samfélagið hefur yfir að ráða til að ígrunda vandlega
ákvarðanir um sameiginleg hagsmunamál borgaranna og leiða þau
farsællega til lykta. Hin lýðræðislega viðleitni að færa valdið til
fólksins er fólgin í því að gera borgunum kleift að ráða ráðum sínum
og veita viðnám þeim öflum sundrungar og sérhagsmuna sem
hindra þá sameiginlegu ígrundun.
Höfundur þakkar Emmu Björgu Eyjólfsdóttur fyrir aðstoð við öflun gagna
og GrétariJ. Guðmundssyni fyrir ábendingarum heimildir. Rannsóknasjóði
Háskóla Islands og Rannís er þakkað fyrir styrki til verksins. Einnig þakka
ég Ólafi Páli Jónssyni, Páli Skúlasyni, Róbert H. Haraldssyni og Salvöru
Nordal fyrir gagnlegar athugasemdir við drög að þessari ritsmíð.