Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Blaðsíða 137

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2014 · 1 137
hér hefur verið mest um fjallað, Össur,
Steingrímur og Ólafur Ragnar, voru allir
frammámenn í Alþýðubandalaginu sál-
uga á níunda áratug 20. aldar. Össur var
þá náinn bandamaður Ólafs í innan-
flokksátökum gegn Svavari Gestssyni og
Steingrími. Skyldi þá hafa dreymt um
það á þessum árum, að þeir ættu eftir að
sitja saman og deila um stjórnskipunar-
mál í ríkisráðinu – í hlutverkum forseta
lýðveldisins og ráðherra fyrir krataflokk
og vinstri sósíalista?
Vinátta – og óvinátta – einstaklinga í
stjórnmálum er líka umhugsunarefni
eftir lestur þessara bóka. Alþekkt er, að
vinátta myndast oft milli pólitískra and-
stæðinga og að hatrið verður oft mest á
milli samflokksmanna. Fyrir þessu eru
reyndar gild rök: pólitískir andstæðingar
eru nauðsynlegur partur af hinum póli-
tíska leik – stundum ertu undir og
stundum ofan á. Pólitískir samherjar eru
hins vegar oftast þeir einu sem geta
drepið þig í pólitík – rekið þig úr leikn-
um. Skýrustu dæmin um vináttu þvert á
flokksbönd eru vinátta Össurar við ann-
ars vegar Ólaf Ragnar – sem hann kallar
„eins manns stjórnmálahreyfingu sem
enginn geti gengið í og hafi sagt öllu
establísmentinu stríð á hendur“ (bls. 216)
– og hins vegar Ögmund Jónasson;
náinni vináttu þeirra og samráði er oft
lýst í bók Össurar (t.d. bls. 146–47); stór-
yrði og deilur þeirra á milli við ríkis-
stjórnarborðið og á opinberum vettvangi
hafa þar engin áhrif. Raunar virðist lík-
legt að þeir tveir hafi átt drjúgan þátt í
að smíða þá lausn um ESB-málið sem
varð ofan á við myndum meirihluta-
stjórnar Samfylkingar og Vinstri grænna
eftir kosningar 2009 og fól í sér aðildar-
umsókn; Steingrímur segir frá því að
þeir félagar sátu báðir í viðræðuteymi
flokka sinna um það mál í stjórnar-
myndunarviðræðunum (bls. 95).
En hvað með hugsjónir? Báðar bæk-
urnar fjalla fyrst og fremst um kaldan
veruleika valdsins; list hins mögulega
eins og það er stundum kallað. Báðir –
en þó einkum Össur – fjalla mest um
bardagann og leikflétturnar sem honum
fylgja. En þeir fjalla líka um hugsjónir
sínar. Steingrímur gerir það m.a. í sér-
stökum eftirmála (bls. 279–82). Evrópu-
sambandið er Össuri greinilega hugsjón.
Þróunaraðstoð líka. Hann greinir frá
harðvítugum átökum sínum við
Jóhönnu um fjárframlög til þróunarmála
á tveimur fundum þeirra 3. júlí, þar sem
Össur hafnar málamiðlun og hótar að
ganga opinberlega gegn ríkisstjórninni,
jafnvel þó það kosti líf hennar. Að kvöldi
þess dags hringir Steingrímur með
áhyggjur af stjórninni „og ég segi honum
mína hlið. Hann er eins og ég, með
skráp og skel, en í okkur báðum slær
hjarta jafnaðarmanns. Hann skilur vel
að ég er að verja prinsíp sem er okkur
báðum mikils virði“ (bls. 216–20). Össur
hefur sitt fram. Steingrímur og Össur
haga vissulega báðir seglum eftir vindi í
pólitík – en það er oft notað sem
skammaryrði um stjórnmálamenn, þó
sjómenn séu víst flestir á öðru máli um
þetta. Og ósanngjarnt væri að segja að
þeir Steingrímur og Össur sigldu alltaf
lens – báðir kunna vel beita upp í vind-
inn.
Að lokum má velta fyrir sér heimilda-
gildi verka á borð við bækur Össurar og
Steingríms. Báðar eru auðvitað sagðar
frá þeirra sjónarhóli og í bókunum eru
þeir einir til frásagnar. Hafa ber í huga
að þeir eru báðir enn þátttakendur í
stjórnmálum og það kann að hafa áhrif á
frásögn þeirra – m.a. mildilegar frásagn-
ir af flestum andstæðingum innan
flokks og utan. Ýmsir hafa rengt frá-
sagnir þeirra af einstökum atburðum –
og sumt af því má vel vera rétt. Frásagnir
Össurar af einkasamtölum eru gullnáma
fyrir áhugamenn um stjórnmál, en vekja