Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Blaðsíða 142

D ó m a r u m b æ k u r
142 TMM 2014 · 1
maður átti ekki, mér finnst ég ekki þurfa
að endurheimta hluta af sjálfri mér. Ég
þarf ekki föður til að komast að því hver
ég er enda er fátt meiri skáldskapur en
ævisaga manns og minningar hápunktur
skáldskaparlistarinnar, de arte poetica.
(142)
Perla segist hafa meiri áhuga á móður-
legg sínum enda megi þar finna bæði
hina skáldlegu æð og smæðina í ætt-
móður sem „sögð var „ljóðelsk og lág-
vaxin““ (142). Perla segir móður sína
hafa verið einstaklega heilsteypta konu
og hafa farið með faðernið í gröfina.
Hún hafi hins vegar verið „með eftir-
prentun af Las meninas eftir Velazques í
stofunni. „Til að ég vissi hvaðan ég
kæmi“, eins og hún orðaði það“ (140).
Perla á þannig uppruna sinn í skáld-
skapnum en Las meninas er eitt frægasta
dæmi listasögunnar um málverk sem
fjallar um tilurð sína, eðli og takmark-
anir.
VI
Perla er ekki aðeins rödd kaldhamraðar
skynseminnar í kjallara Maríu heldur
einnig hinnar sjálfsvituðu sögu. Og hún
tekur bæði þessi hlutverk mjög alvarlega.
Hún reynir annars vegar að fyrirbyggja
að lesið verði í sögu og sálarlíf Maríu út
frá freudískum klisjum þótt það virðist
að ýmsu leyti liggja beinast við og hins
vegar bendir hún ítrekað á að María sé
„fagurfræðileg persóna“ (173) og (skáld)
sagan um hana takmörkunum háð;
reynslan hafi kennt sér að mannleg
hegðun sé „tilviljunarkennd, duttlunga-
full og ófyrirsjáanleg“ og ef maður ætli
að sjá fyrir viðbrögð manna þurfi að
„gera ráð fyrir öllum möguleikum sem
sé ómögulegt“ (37). Lífið rúmast því ekki
innan skáldsögunnar, að mati Perlu:
Ef við tökum sem dæmi það sem gerst
hefur í lífi þínu undanfarnar vikur,
María, þá sé ég ekki fyrir mér að það sé
hægt að koma böndum á óreiðuna og
troða inn í ramma tvö hundruð áttatíu og
fimm blaðsíðna bókar. Það eru of margir
útúrdúrar sem koma við sögu. (231)
Það þarf ekki að koma lesendum á óvart
að blaðsíðufjöldin sem Perla nefnir
stemmir nákvæmlega við Undantekn-
inguna.
Hlutverk Perlu fer með öðrum orðum
saman við það verkefni höfundar sög-
unnar að í senn forða verkinu frá eilífri
endurtekningu skáldskaparins og horf-
ast í augu við skorðurnar sem honum
eru settar. Markmiðið hlýtur ævinlega
að vera að fanga undantekninguna sem
gerir lífið að hápunkti skáldskaparins.
Tilvísanir og athugasemdir
1 Auður Ava Ólafsdóttir, Undantekningin. De
arte poetica, Reykjavík: Bjartur, 2012. Hér
eftir verður vísað til þessarar bókar með
blaðsíðutali innan sviga í meginmáli.
2 Auður Ava Ólafsdóttir, „Dvergar og stríð:
um lítil og stór viðfangsefni í skáldskap,
hávaxnar og smávaxnar sögupersónur, rif-
höfunda sem tilheyra annars vegar dvergþjóð
og hins vegar stórþjóð og hugmyndir um
eyjar og meginlönd bókmenntanna“, Tímarit
Máls og menningar 4/2013, bls. 13–25, hér
bls. 15.
3 Sama heimild, bls. 16.
4 Þess má geta í þessu sambandi að Vera
Knútsdóttir bendir á að Undantekninguna
megi lesa sem stúdíu „í táknrænu gildi nafna
í skáldsögum“. Sjá Veru Knútsdóttur, „um
skáldskaparlistina í undantekningunni“,
bókmenntir.is: http://www.bokmenntir.is/
desktopdefault.aspx/tabid-3409/5648_read-
34318/6711_view-5191/ [sótt 18. febrúar
2014].
5 Clive Cazeaux (ritstj.), „Introduction“, The
Continental Aesthetics Reader, London
og New York: Routledge, Taylor & Francis
Group, 2000, bls. 3–15, hér bls. 12.
6 Sama heimild, bls. 14.