Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Blaðsíða 111

M e n n , d ý r o g g e i m v e r u r
TMM 2014 · 1 111
risaeðlurnar horfnar af sjónarsviðinu á einu ári, eða svo, eftir árekstur
jarðarinnar og loftsteins fyrir 68 milljónum ára í Mexíkóflóa. Steinninn
var að þvermáli eins og vegalengdin frá Mosfellsbæ niður á Lækjartorg.
Hamfarirnar sem fylgdu minna á frásagnir trúarrita af heimsendi. Engin ein
afleiðing árekstrarins olli þessari niðurstöðu, heldur hrina ófara, eldur og
eimyrja, þá vatnsflóð og þar á eftir fimbulvetur. Allt á einu ári. Eins og væri
ásetningur að rýma fyrir þróun spendýra með þessari skyndilegu útrýmingu
risaeðlanna. Hefði loftsteinninn verið ívið stærri eða talsvert minni þá hefðu
umskiptin ekki orðið á þann veg sem varð, sem getur ekki þýtt annað en
það, að menn hefðu ekki komið fram á sjónarsviðið í líkingu við það sem við
þekkjum. Og sennilega alls ekki! Spendýrin hefðu ekki tekið á sig núverandi
mynd – og mannkynssagan ekki orðið til.
Mál kalkúna og annarra dýrategunda stæðu samt fyrir sínu með tilvísun
á hættur fyrir tegundina, eða á hinn bóginn öryggi, en ekki á fróðleik af því
tagi sem þessi grein gerir.
2. Hendingar
Tegundirnar urðu til fyrir hendingar. Sama gildir um menninguna – hvaða
menningu sem er. Fyrir nokkrum áratugum uppgötvuðust í Sahara-
eyðimörkinni, suðvestur af núverandi Egyptalandi, málverk á hellisveggjum
af fólki á forsögulegri tíð. Myndirnar vitna um líkamlega vel gert fólk.
Mest er það á veiðum á myndunum en sumt er í sundstellingum, eftir því
sem helst er trúað. Þó nær sandauðnin frá vindsorfnu fjalllendinu þar sem
hellarnir eru, út að sjóndeildarhringnum allt umhverfis og ekki örlar fyrir
gróðri, hvað þá vatni. En vitað er að landslag þarna í auðninni var í fyrndinni
með allt öðrum brag. Fyrir nokkrum þúsundum ára voru mikil vötn og
gróðurlendi á þessu sama landsvæði. Hnik jarðarinnar á öxli sínum skýrir
þessi miklu umskipti frá gróðursæld til eyðimerkur; umskipti sem talin eru
hafa tekið nokkur hundruð ár. Á þeim tíma færðu frumbyggjarnir sig yfir
í hinn frjósamari Nílardal og urðu eftir það að forn-Egyptum. Af því leiddi
að píramídarnir voru reistir sem nú standa í nágrenni borgarinnar Cairo og
krakkarnir mínir fóru að skoða um árið. Svo og Sphinxinn dularfulli sem
breskir hermenn skutu af nefið með fallbyssu um aldamótin 1900.
Eru nokkrar líkur á að líf geti orðið til með öðrum hætti en fyrir röð
hendinga sem samanlagt tekur á sig mynd, – hvað þá menning? Fyrir
óralöngu brast gríðarmikið haft milli Gíbraltar og Marokkó og inn yfir
landið flæddi Atlantshafið; innhaf varð til sem löngu síðar varð upphafs-
reitur vestrænnar menningar, Mare nostrum, sögðu Rómverjar, hafið okkar.
Miðjarðarhaf nefnum við sama innhaf löngu eftir tíð hins rómverska heims-
veldis þótt sé langur vegur héðan suður að miðbaug jarðar. Löngu fyrr í
jarðsögunni en þessar hamfarir urðu tóku álfurnar þrjár, Ameríka, Afríka
og Evrópa, að fá á sig núverandi mynd fyrir landrek en voru áður eitt megin-