Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Blaðsíða 66

Ú l f h i l d u r D a g s d ó t t i r
66 TMM 2014 · 1
Líkanið segir okkur þó lítið um gæði þessarar úrvinnslu á goðsögunum.
Hvað á okkur eiginlega að finnast um þetta? Ég verð að játa að þegar ég
skoðaði fyrst einhver tilfallandi myndasögublöð um Thor fannst mér ekki
mikið til koma. Óðinn tvíeygur og fleygur Thor, mér fannst þetta aðallega
dálítið pínlegt. Ekki hjálpaði til að þá var ég í áraraðir búin að gleypa í mig
dásamlegar útgáfur hins danska Peters Madsen í myndasöguseríunni Goð-
heimar (Valhalla), en þær komu fyrst út á íslensku árið 1979 (á dönsku 1977).
Þó Thor hafi þá verið orðinn nokkuð vel þekktur sem ofurhetja hafði ég ekki
kynnst honum – ég er þessum fimm árum yngri og amerísk myndasögu-
blöð voru einfaldlega ekki hluti af minni heimsmynd. Það var ekki fyrr en
ég eltist og þroskaðist sem ég lærði að meta þetta eðla efni (og fékk óheftan
aðgang að því í myndasögudeildinni minni á Borgarbókasafninu). Madsen-
útgáfurnar hrifu mig ekki síst fyrir að þar var nokkur áhersla lögð á að
hrista upp í hefðbundnum kynjahlutverkum, auk þess sem hæfilega mikið
grín var gert að hetjum og goðum, Þór, Baldri og Tý. Madsen, Lee og Kirby
og kvikmyndagerðarmennirnir eiga það hinsvegar sameiginlegt að fatta að
aðalmaðurinn er Loki, persóna hans er einfaldlega langáhugaverðust (fyrir
utan kannski Óðin, en sem alfaðir þá er hann einfaldlega ekki nógu spenn-
andi, sorrí). Og Loki, bragðarefurinn sem ómögulegt er að festa hendur á, er
einmitt ágætis táknmynd fyrir þær flækjur sem fylgja umræðu um menn-
ingararf, nýtingu hans eða verndun.20
Heima og heiman
Snorra-Edda tilheyrir heimi íslenskra fornrita og hugmyndir okkar Íslend-
inga um þjóð og þjóðerni eru að miklu leyti bundnar menningararfi í
formi bókmennta, fornritanna sem færð voru til bókar á miðöldum.21 En
hvernig munum við þessa fortíð, eða réttara sagt, hvernig varðveitum við
minningar okkar um hana?22 Fyrir allmarga er Íslandssagan fremur einföld
saga af sigrum og dáðum, landafundum og einstakri sagnamennsku – og
niðurlægingu undir erlendu valdi. Nýjasta og skýrasta birtingarmynd
þessa er sú upphafða orðræða sem núverandi forsætisráðherra, Sigmundur
Davíð Gunnlaugsson, viðhefur en markmið hennar er greinilega að skapa
þjóðerniskennd og samstöðu. Samkvæmt þessari sýn ber að verja og vernda
þjóðmenningu: í krafti hennar erum við þjóð. Það er hinsvegar hægt að vera
gagnrýnin á þessa glæstu sýn án þess þó að hafna því að fornritin séu mikil-
væg. Þó er ljóst að hér er verið að láta menningararfinn þjóna pólitísku hlut-
verki, „sem styrkir ákveðna sýn á fortíðina sem er afar íhaldssöm og jafn-
framt að bægja athyglinni frá mögulegum breytingum í framtíðinni“.23 Enn
á ný vekur þetta upp spurningar um sanngildi: eins og áður segir er óþarfi
að draga gildi handritanna í efa, en sanngildi þeirrar þjóðernisímyndar sem
forsætisráðherra er svo hugleikin er hinsvegar vafasamt.
Fornritin eru merkasti menningararfur Íslendinga og eins og áður segir