Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Blaðsíða 132

D ó m a r u m b æ k u r
132 TMM 2014 · 1
inni. Þess vegna var ég ekki í Þjóðleik-
húskjallaranum“ (bls. 66).
Áður en Jóhanna Sigurðardóttir fékk
umboð til stjórnarmyndunar hélt forseti
Íslands blaðamannafund. Í bókinni um
Steingrím segir Björn Þór: „Í millitíðinni
– eftir fundinn með Geir og fyrir fund-
ina með öðrum flokksformönnum –
ræddi Ólafur við fréttamenn og upplýsti
að hann teldi brýnt að fjögur atriði yrðu
höfð í huga við myndun nýrrar ríkis-
stjórnar. Var talið einstakt að forseti
legði slíkar línur við stjórnarmyndun, í
öllu falli að hann greindi frá þeim opin-
berlega. Atriðin fjögur sem Ólafur Ragn-
ar vildi að ný ríkisstjórn legði áherslu á
voru að sköpuð yrði sátt í samfélaginu,
að unnið yrði að lausn á vanda fjöl-
skyldna og fyrirtækja, að kosið yrði sem
fyrst og að fundinn yrði farvegur fyrir
umræður um nýja stjórnarskrá. Daginn
eftir fól Ólafur Samfylkingunni og
Vinstri grænum að ræða myndun ríkis-
stjórnar sem nyti stuðnings Framsókn-
arflokksins“ (bls. 25).
Steingrímur gefur ekki mikið fyrir
hlut forsetans: „Hann var áhugasamur
um að landið fengi starfhæfa ríkisstjórn,
eins og forseti á að vera, og hafði sjálf-
sagt einhverjar skoðanir á málunum. En
allt gerðist þetta nú án hans atbeina. Það
gætir almennt mikils misskilnings á
hlutverki forsetans. Hann er ekki og á
ekki að vera með puttana í því sem ríkis-
stjórnin er að gera. Í stjórnarskránni
stendur að forsetinn lætur ráðherra
framkvæma allar stjórnarathafnir og er
ábyrðarlaus af þeim. Það þýðir á manna-
máli að hann hefur ekki framkvæmdar-
vald og ber ekki ábyrgð. Þessi misskiln-
ingur virðist ekki síst vera í útlöndum og
Ólafur Ragnar er ekki alsaklaus af því að
hann hafi orðið til. Hann talar stundum
á erlendri grundu líkt og hann sé kosið
framkvæmdarvald eins og forseti
Bandaríkjanna eða Frakklands en þann-
ig er það alls ekki. Það er þingræði á
Íslandi. Hér situr þingbundin ríkisstjórn
og sækir umboð sitt til Alþingis en ekki
forsetans, punktur“ (bls. 26).
Hvers vegna lagði Ólafur Ragnar
efnislegar línur við stjórnarmyndunina
opinberlega? Kannski var hann bara að
undirstrika vægi forsetaembættisins, en
hann hefur stöðugt reynt að auka áhrif
þess síðan hann var fyrst kosinn 1996 –
og með býsna miklum árangri, hvort
sem mönnum líkar betur eða verr. Ekki
er ástæða til að rengja þau orð Stein-
gríms að ummæli forsetans hafi engin
áhrif haft á samskipti Samfylkingar og
Vinstri grænna, enda augljóst að þau
pirruðu fleiri forystumenn þessara
flokka en Steingrím. En athygli vekur að
áherslur Ólafs eru á sömu nótum og
áherslur Framsóknarflokksins. Átti for-
setinn kannski drjúgan þátt í afstöðu
Sigmundar Davíðs? Ólafur Ragnar hefur
gefið í skyn að aðkoma forseta hafi skipt
miklu um stjórnarmyndunina, en hvorki
hann né Sigmundur Davíð munu hafa
greint opinberlega frá einkasamtölum
sínum þessa afdrifaríku daga. Þessi
stjórnarmyndun verðskuldar meiri
rannsókn.
Steingrímur er bæði andvígur ýmsum
stjórnarathöfnum forsetans – og ósam-
mála skilningi hans á hlutverki forseta-
embættisins. Hann er mjög ósáttur við
synjun forseta á Icesave-lögunum í árs-
byrjun 2010, segist hafa orðið furðu lost-
inn þegar í ljós kom að lögin voru ekki
staðfest á ríkisráðsfundi á gamlársdag
2009 – og bætir við: „um kvöldið var
Ólafur Ragnar skotspónn áramóta-
skaups Sjónvarpsins ásamt útrásarvík-
ingunum en í nýársávarpi sínu daginn
eftir gaf hann því undir fótinn að hann
kynni að synja lögunum staðfestingar“
(bls. 177). Steingrímur segist hafa íhugað
afsögn, en það hefði þýtt fall ríkisstjórn-
arinnar (bls. 178). Hann kveður enn fast-