Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Blaðsíða 8

S va n h i l d u r Ó s k a r s d ó t t i r
8 TMM 2014 · 1
ritin [gætu] beðið“ og átti þá við að ekki þyrfti að leggja fé í nýja byggingu
undir stofnunina sem hýsir þau.4 Kannski gleymdi hann því að byggingin
á einnig að hýsa kröftugt vísindastarf á sviði þar sem Íslendingar vilja vera
fremstir meðal jafningja. Þar sem stundaðar eru rannsóknir á eigindum
tungumálsins, sem til dæmis eru nauðsynleg forsenda þess að hægt sé að
kenna nútímatækjum og tólum að skilja og tala íslensku; rannsóknir á
miðaldatextum sem glæða skilning lesenda á íslenskum fornbókmenntum
– en þá lesendur er að finna um allan heim; rannsóknir á rímnakveðskap
sem hjálpa okkur að skilja skemmtanalíf forfeðra og formæðra okkar um
leið og þær kveikja nýja tónsköpun, og svo mætti lengi telja. „Handritin geta
beðið“ þýðir að handritin séu bling. Að við lítum á menningararf okkar eins
og klenódíur sem við geymum á kistubotni og drögum fram við og við til
að stæra okkur af við útlendinga, en ekki sem lifandi þátt í þekkingarleit og
verðmætasköpun í landinu.
Það er ekki laust við að afstaða ríkisstjórnarinnar litist af sams konar
bling-viðhorfi. Samkvæmt stjórnarsáttmála hennar skal „[í]slensk þjóð-
menning […] í hávegum höfð“ og í forsetaúrskurði var kveðið á um að ýmis
mál er varða þjóðmenningu skyldu færð undan menntamálaráðuneyti og
yfir til forsætisráðuneytis, þar með talin „vernd þjóðargersema“, örnefni og
Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.5 En við þennan áform-
aða flutning var eins og gleymst hefði að Árnastofnun er ekki bara safn,
staðurinn þar sem við geymum fína dótið okkar. Hún er rannsóknarstofnun
í nánum tengslum við Háskóla Íslands og fleiri stofnanir innanlands og utan
og óheppilegt að slíta hana úr því akademíska samhengi í stjórnsýslunni. Þá
situr merkimiðinn „þjóðmenning“ ekki vel á þeim menningararfi sem henni
er ætlað að rækta og rannsaka. Vissulega er obbinn af þeim gögnum sem hún
varðveitir orðinn til á Íslandi og/eða fyrir tilstilli Íslendinga. En þau verða
ekki skilin frá umheiminum, hvorki heiminum eins og hann var þegar þau
urðu til né hinu alþjóðlega vísindasamfélagi sem góðu heilli er forsendan
fyrir viðgangi íslenskra fræða í nútímanum.
Lok, lok og læs og allt í stáli
Nú sprettir kannski fólk fingrum að okkur sem vinnum á Árnastofnun og
segir sem svo: „Þetta er ykkur sjálfum að kenna. Þið hafið lokað ykkur af og
vanrækt að upplýsa almenning um það sem þið eruð að gera, eða vilduð gera.
Stofnunin er allt of lokuð, enginn getur séð hvað þar fer fram og fólk kemst
ekki í söfnin sem þið geymið.“ Það er dálítið til í því að erfitt er að líta inn
til okkar. Ef lagst væri á glugga myndi fólk sjá fyrir innan líflegt samfélag
stúdenta og fræðimanna frá ýmsum löndum. Þarna er skipst á skoðunum og
leitað nýrrar þekkingar og skilnings. En það er þrengt að þessu samfélagi og
það er ekki heldur hlaupið að því að veita almenningi víðari hluttekt í því