Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Blaðsíða 19

Í s l e n s k i b æ r i n n
TMM 2014 · 1 19
áföst sjálfri húsatorfunni eða steinsnar í burtu; hesthús, heytóftir, fjárhús,
lambhús, hrútakofar, hænsnakofar, kartöflukofar, brunnhús, varir, byrgi og
hjallar.
iii
„Hús“ er hægt að klára, það fær á sig heildstæða mynd. Bær er ferli sem
spinnur sig áfram af innri nauðsyn. Þess vegna er ekki hægt að ljúka við
bæinn. Hús er hægt að teikna og byggja eftir teikningunni. Bæ er hins vegar
ekki hægt að teikna fyrirfram heldur þróast útlínur hans í lífrænu ferli eftir
því sem þörf knýr á um breytingar eða endurbætur og teiknar þannig jafn-
óðum sína eigin þrívíðu teikningu á líftíma sínum. Íslenski bærinn3 er lif-
andi húsaþyrping sem hverfist um kjarna sem hvorki er fyrst og fremst rúm-
fræðilegur né sjónrænn, heldur markast af aðdráttarafli lifandi nærveru.
Bær byggir á náttúrulegri forskrift, tungumáli handanna og líkamans. Karl-
arnir sögðu að oft hafi verið miðað við axlarhæð þegar hlaðnir voru veggir í
útihúsum. Stundum teygðu hlaðnir veggir sig upp í tvöfalda axlarhæð, til að
mynda við tvílyft stofuhús eða í innra byrði hlöðuveggja. Það er náttúruleg
hvöt manna að reyna á þanþol þess efnis sem þeir hafa milli handa.
Þegar komið er inn í sjálfa baðstofuna miðast hlutföll og stærðir annars
vegar við líkamann í láréttri stöðu, þ.e. rúmin, og hins vegar við fjarlægð/
nálægð milli fólks sitjandi á þessum rúmum hvert á móti öðru. Fjarlægð
milli rúma er ekki meiri en svo að koma megi fyrir borði, eina lausa hús-
gagninu í rýminu að undanskilinni einni og einni fatakistu, sem gegnir um
leið hlutverki sætis eða borðs, meðfram rúmstokkum og ef til vill tilfallandi
stól. Hæð undir rjáfur þar sem sperruendar mætast í ríflega mannhæð, er
rúmmál ekki meira en svo að vel mönnuð baðstofa fær góðan yl frá líkams-
hitanum einum. Í þessu rými er ekkert eldstæði að finna en yngri og eldri
líkamsofnar leggjast á eitt sem hitagjafar. Veggir lágir, súðin tiltölulega brött.
Í þétt sniðnu alrými verður allt að vera á sínum vísa stað og lífsstíll í föstum
skorðum. Kambar og snældur undir sperru, prjónles í tínum og lárum, föt
og munir í koffortum, kistum eða undir koddum, kannski kver á syllu eða
bækur á hillu, koppur undir rúmi; – og ljósið slökkt á sínum tíma milli nátt-
mála og miðnættis.
iv
Rúmlengd er tiltölulega föst mælieining í baðstofurýminu og gengur undir
nafninu stafgólf. Nafnið má rekja til þess þegar rúmlengd var mörkuð á
milli innstafa í skálum með ásaþaki. Í öllum baðstofum frá seinni hluta
19. aldar eru komin sperruþök, en stafir eða stoðir eru engu að síður oft
enn fyrir hendi milli rúmbálkanna í baðstofum þó þær gegni ekki lengur
veigamiklu hlutverki í burði þaksins. Eitt stafgólf er því ein rúmlengd. Þessi