Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Side 22

Þ o r va l d u r G y l fa s o n
22 TMM 2014 · 4
Kvikmyndir og stjórnmál
Þorvaldur: Uppreisnin á Ítalíu árin eftir 1990, kennd við hreinar hendur (ít.
mani pulite), átti kvikmyndum mikið að þakka. Fjölmiðlarnir voru flestir
á bandi flokkanna og horfðu mestmegnis í hina áttina, meðan stjórn mála­
stéttin stal öllu steini léttara. Kvikmyndagerðarmenn létu færið sér ekki
úr greipum ganga. Myndir þeirra opnuðu augu margra fyrir spillingunni,
einnig hér heima. Viðurnefnin Kolkrabbinn og Smokkfiskurinn, sem
festust við helmingaskiptasamsteypurnar hér heima, eru sótt í þessar ítölsku
myndir. Hvers vegna fylgdu íslenzkir kvikmyndagerðarmenn ekki í fótspor
ítalskra kollega sinna? Hvað hefði þurft til þess? Hefði það getað hjálpað hér
eins og þar?
Þráinn: Ég er nokkuð viss um að Shakespeare hafði á réttu að standa þegar
hann sagði: „Penninn er máttugri en sverðið.“ Í þeirri trú hef ég leitt fram líf
mitt og sé ekki eftir neinu í því sambandi. Hins vegar hefur mér orðið ljóst að
þegar maður ber saman áhöld eins og „penna“ og „sverð“ og gagnsemi þeirra
og afköst við þjóðfélagsbreytingar er enginn vafi á því að sverðið er mun
fljótvirkara en penninn. Það er sverðið sem vinnur flestar orusturnar, en það
er penninn sem vinnur hina smáu og vart sjáanlegu sigra á friðartímum án
lúðraþyts og hetjudýrkunar. Ekki ætla ég að taka að mér að mæla fyrir munn
Shakespeares, en ég held að þegar hann var að tala um pennann hafi hann
einfaldlega átt við öll þau tæki sem nothæf eru til að tjá og útbreiða mannlega
hugsun á öllum tímum. Jafnvel snjallsíma.
Þjóðfélagsleg þátttaka listamanna er ekki í tísku nú um stundir og flestir
listamenn telja það fyrir neðan sína virðingu að taka þátt í argaþrasi líðandi
stundar. Ég geri enga athugasemd við þessa afstöðu, en hvað mig sjálfan
varðar þá er þjóðfélagsleg þátttaka ekki fyrir neðan mína virðingu. Mér
finnst það beinlínis skylda mín að reyna að skilja og skilgreina umhverfi mitt
með öllum ráðum og aðferðum sem eru mér tiltæk.
Þorvaldur: Bretar og Bandaríkjamenn standa sig einnig vel við pólitíska
kvikmyndagerð og veita ríkjandi öflum enga afslætti. Hvernig metur þú
sannsögulegt heimildargildi sjónvarpsmynda eins og House of Cards? –
sem nú hefur verið endurgerð í bandarískri útgáfu. Ekki verður um þessar
myndir sagt, að þær reiði spaugið í þverpokum, og það verður reyndar ekki
sagt um ítölsku myndirnar heldur. Eru þessar myndir allar kannski of alvar­
legar?
Þráinn: Pólitísk kvikmyndagerð hefur gegnum tíðina haft gífurleg áhrif,
en nú er runnið upp svo mikil velsældarskeið á Vesturlöndum að við viljum
heldur sjá baráttu við vond tröll utan úr geimnum en einhverjar prédik­
anir um félagslegt óréttlæti. Í bókum og sjónvarpsþáttum eins og SPILA­
BORGINNI og öðrum slíkum er höfuðáherslan ekki á þjóðfélagsmál heldur
snúast þættirnir um hversu mikil og spennandi óféti séu á kreiki í stjórn­
málum og ýmis fantabrögð og svik sem hafa verið í vopnabúri stjórnmála­