Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Side 64

64 TMM 2014 · 4
Sindri Freysson
Hetja þúsund andlita og
höfundur þúsund nafna
Þegar Erlendur hans Arnaldar þrammar um austfirskar þokur með sviða­
kjamma í kviðnum og mannabein í sinninu má vera að hugur hans hnjóti
annað slagið um minningu guðföður hans, Basils fursta. Guðfaðir eða aðeins
andlegt skyldmenni, um það má kannski rökræða, en sameiginlegt eiga þeir
þó að leysa glæpi, berjast gegn þrjótum og vera þjáðir af ofvaxinni réttlætis­
kennd og óskilgreindum harmi. Rómantískar hetjur fastar í þokusúld hvers­
dagsleikans, þjakaðar af Weltschmerz sem engin meðul fá læknað.
Basil fursti, „konungur leynilögreglumannanna“ einsog hann var kallaður,
fullnægði þörf mörlandans fyrir morð og ofbeldi löngu áður en sænskættaði
löggukórinn upphóf sinn tregasöng. Nærvera hans tryggði vitaskuld farsælar
málalyktir þar sem gæskan sigrar illskuna – altént tímabundið – eftir að hafa
klöngrast yfir margháttaðar hindranir og ófærur.
Basil birtist fyrst á íslenskum rit­ og blóðvelli árið sem seinni heims­
styrjöld hófst og gekk skrykkjóttum og stopulum skrefum eftir þeim velli
í um þrjá áratugi þar á eftir – seinasta heftið var gefið út skömmu fyrir
1970. Höfundurinn var sveipaður leyndarhjúpi frá upphafi. Óþekktur höf­
undur stóð á forsíðu heftanna, sem léði skrifunum dulúðugan keim og
trúlega vægi umfram verðleika. Þar með var upprunaland skrifanna einnig
á huldu. Fyrstu sögurnar, sex talsins, voru prentaðar árið 1939 hjá Sögusafni
heimilanna sem Árni Ólafsson, prentari og rithöfundur, stóð að. Talið er að
Páll Sveinsson, barnaskólakennari í Hafnarfirði, hafi íslenskað Basil fursta
að mestu.1 Bók númer tvö kom út 1940 og þriðja bókin árið 1941 og innihélt
fimm sögur. Í beinu framhaldi af þessari útgáfu var farið að gefa út sérhefti
með myndskreyttum kápum, í einum lit að jafnaði, og innihélt hvert hefti
eina sögu. Fyrsta heftið hét Konuræninginn.2 Alls voru gefin út 52 hefti í
þessari lotu frá 1941 og til ársins 1947, að því talið er.3 Í seinasta heftinu sem
kom út í þessari útgáfu, Tvíburasystrunum, gekk Basil fursti, sem var kunnur
kvenhatari, í hjónaband og lauk ævintýrum hans þar með einsog margra
annarra.
Tæpum áratug eftir að göngu Basils lauk hérlendis sendi Gunnar Gunnars­
son frá sér glæpasöguna Gátan leyst (1979),4 þar sem höfuðpersónan Margeir