Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Síða 90

P é t e r E s t e r h á z y
90 TMM 2014 · 4
mætti halda því fram að einmitt Evrópumaður sé þess umkominn að tala um
sjálfan sig, um Evrópu, það er jú einmitt hann sem hefur einhverja hugmynd
‒ hugsjónir þegar betur lætur ‒ um sjálfan sig, og þetta, þessi speglunar­
hneigð væri eitt höfuðatriði, sine qua non, evrópskunnar. Evrópskir skilja
spegilinn aldrei við sig. Er hér um fordild að ræða? Miklu fremur sjálfsþekk­
ingu, hinar hrollvekjandi lendur sjálfsþekkingarinnar.
Hinn helmingur upphaflegu spurningarinnar, þetta hvaðan, vekur upp
áhugaverða staðfræðilega spurningu; er jaðar á Evrópu? Því að hjá okkur
hafa menn sífelldar áhyggjur af þessu, erum við Evrópa eða ekki, er aðild
möguleg eða ekki, vorum við rændir Evrópu eða ekki. Þetta er einnig
tungutak þrætunnar: þú ert ekki evrópskur, en það er ég, beee!
Í þessum skilningi er Evrópa eitthvað fínt og fágað, hinn evrópski andi
er fínn og fágaður, eins og ströng og vandlát frænka sem lætur sig etíkettur
varða (fyrirmenn tala ekki um siðareglur), vandar um við okkur ef við
sýnum vonda borðsiði, ef við smjöttum, borum í nefið eða nögum neglurnar.
Þennan hugsanagang mætti skilja pólitískt, því að ef fátækt ríki heldur
því fram að það sé evrópskt er átt við: gjörið svo vel að gefa okkur peninga,
það er öldungis óhætt, við lofum því staðfastlega að syndga ekki framar
og sneiða hjá aðstæðum sem gætu leitt okkur út í misgerðir, heitum því að
borga vextina á tilsettum tíma og sjá til þess að almenningsklósett verði í lagi
héðan í frá. Þegar talað er um Evrópu, og þá sér í lagi Evrópuheimkynnin, á
þessum vettvangi er merkingin þessi og engin önnur.
Evrópa er að sjálfsögðu ekki góð. En hún er heldur ekki slæm. Ítrekun:
Evrópa er „þetta sem er“. Þetta sem er hér. Evrópu verður ekki rænt og
heldur ekki skilað aftur. Ef henni var samt sem áður rænt þá er það sem eftir
varð í hennar stað, þá er það Evrópa. Þ.e.a.s. ekki eitthvað sem stefna þyrfti
að, markmið, heldur er til staðar þessi heild, þetta allt saman, og við erum
þar, spurningin er sú ‒ og það er þetta sem á þessum nýju tímum er í húfi,
áhættan og möguleikarnir ‒ hvað þetta allt saman er.
Svo við snúum okkur aftur að staðfræðilegu spurningunni, þá er fyrst hægt
að tala af einhverju viti um jaðar Evrópu, útmörk hennar, ef hún hefur til
að bera ekki­jaðar, það er, ef hún er gædd miðju. Ef við vissum almennilega
hvað felst í orðinu póstmódern ‒ og þungamiðja þess væri ekki sú að við
þekktum ekki og vildum heldur ekki þekkja þungamiðju þess ‒ þá gætum
við rætt um miðjuleysið, heiminn sem próvinsíu, eða, eins og skáldið segir
(hvaða skáld?), það að heimurinn hafi ekkert hjarta. Það var nefnilega ein­
hver á undan sem hélt því fram að New York væri hjarta heimsins.
En þegar ég sný aftur til Búdapest frá Flórens þá finnst mér ég ekki vera,
þrátt fyrir allt, á sama stað og ég fyllist efasemdum um það hvort staðurinn
þar sem ég bý sé Evrópa. Og hvort ég geti snúið aftur til Ungverjalands og
hugsað um það á sama hátt og ég hugsaði um Flórens. Frá þessu sjónarhorni