Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Page 103

H u g l e i ð i n g u m A n t o n i n A r t a u d
TMM 2014 · 4 103
le Jugement de dieu. Antonin Artaud dó í París í mars árið 1948, tæplega
52 ára að aldri, hann var þá kominn með krabbamein og var illa farinn af
veikindum og lyfjanotkun.9
3. Ljóðlistin fyllir rýmið
Hugmyndir Artauds þróast og breytast mikið í gegnum reynslu hans í lífi
og starfi; hann vildi að leikhúsið nálgaðist hluti handan tungumálsins.
Nálgaðist lífið handan samfélags og siðmenningu. Með Grimmdarleikhús­
inu vill hann skapa nýtt tungumál og segir að leikhúsið muni aldrei finna
eigin frumkraft fyrr en það hefur fundið sitt eigið tungumál. Áherslan
á að vera á að finna ljóð í rými. Rýmis­ljóðræna er samkvæmt hugmynd
Artauds allt það sem framkallar myndir í rými hér og nú: músík, hljóð,
dans, hreyfing, ljós, litir. Annað sem einnig er mjög nýstárlegt í hugmyndum
Artauds á þessum tíma og hefur haft mikil áhrif í leikhússögunni, er ofur­
áhersla hans á líkama leikarans.
Fyrir Artaud er líkaminn hið eina sem gildir og hann er gagntekinn af því að upp­
hefja ætíð líkamann – sem hann lítur á sem hráan efnivið fyrir verkefni sín sem lúta
að endurmati á lífi, dauða, samfélagi, skynjun –10
Artaud er undir áhrifum frá austrænu leikhúsi og þá sérstaklega dansleik­
húsi frá Balí sem hann var bergnuminn af. Áhrifin lutu ekki einungis að
leiktækni og leikaranum heldur að leikhúsinu í heild sinni; búningum, sviði,
grímum, litanotkun. Hann lýsti því á þann hátt að hreyfingar, litir, grátur
í rýminu leiði okkur um grófa stíga hugans, inn í spennuástand sem líkist
ljóðlist.11
Upplifun hans af austrænu leikhúsi verður til þess að hann leggur drög
að hugmyndum að Grimmdarleikhúsinu. Hann var einnig undir áhrifum
frá andraunsæi Alfreds Jarry eins og fyrr sagði, Van Gogh var honum hug­
leikinn, sem og skáld á borð við Arthur Rimbaud og Stéphane Mallarmé.
Sigmund Freud og sálgreiningin skipa einnig stóran sess í hugmyndafræði
Artauds, með draum­ og dulvitund í aðalhlutverki.
Grimmdarleikhúsið á að virka á undirmeðvitund áhorfenda og jafnvel leiða
þá í leiðslu. Í bréfi til vinar síns Jean Paulhan í ágúst 1932 skrifar hann að það
sé staðreynd að enginn performans verði til án grimmdar.12 Í allri sköpun sé
falin tortíming, í sköpun er falin líf og dauði. Með orðinu „grimmd“ vísar
hann ekki til ofbeldis heldur á hann miklu frekar við nakinn sannleika og/
eða berskjaldaðar tilfinningar mannlegrar tilveru. Í grimmdinni er falinn
lífsvilji og jafnvel lífshungur. Artaud vildi umbreyta leikhúsinu í helgiat­
höfn og koma með særingu af stað þroskaferli áhorfandans. Þannig átti að
hefjast lækning á sjúkdómum vestrænnar siðmenningar og til verður hinn
skapandi áhorfandi andstætt óvirkum borgaralegum áhorfanda fortíðar.
Það voru fleiri leikhúsfrömuðir sem vildu umbylta leikhúsinu og vekja