Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Blaðsíða 137

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2014 · 4 137
á enda því undir lokin talar/skrifar
sögukona handan grafar og ávarpar
söguhöfundinn, dóttur sína:
„Gott hjá þér að skrifa þessa bók og við­
halda hefð í kvenlegg. Ég fyrirgef það
úr gröf minni. Ég skrifaði sjálf bók um
Þórunni móður mína. Þú ert bara að
leggja alúð við fortíð þína og sefa söknuð.
Þú ert að lækna sársaukann í þér […]. Í
sagnfræði má ekki stilla upp ljósið í for­
tíðinni. En í skáldskap og eigin lífi má
hella ljósi yfir slóðina sína. Þú mátt gera
það.“ (435)
Um leið og sögukona víkur hér að tilurð
bókarinnar leggur hún blessun sína yfir
skrif söguhöfundar sem meðal annars
fela í sér afhjúpun ýmissa viðkvæmra
fjölskylduleyndarmála sem og lýsingar á
líkamlegri og sálarlegri kröm og niður­
lægingu sem ristir inn að beini. Þarna er
á ferðinni snjallt skáldskaparbragð hjá
höfundi sem kannski slær á umræðu
um siðferðileg álitamál sem blossað hafa
upp í tengslum við aðrar nýlegar
íslenskar sögulegar skáldsögur.4
Að þessu sögðu skal það fúslega játað
að auðvelt er að gangast hinum skáldaða
sögulega veruleika höfundar í Stúlku
með maga á vald. Texti Þórunnar dreg­
ur upp áhrifaríka mynd af lífsstreðinu á
Íslandi, allt frá tíma hins ótæknivædda
og fátæka dreifbýlissamfélags nítjándu
aldar, fram yfir miðbik tuttugustu aldar
þar sem hin sístækkandi Reykjavík í
hraðri nútímaþróun er aðalsögusviðið.
Það gerir hún í gegnum svipmyndir af
einstaklingum innan ættar sinnar og
fjölskyldu; af fólki sem verður sprelllif­
andi í huga lesandans með alla sína lífs­
gleði og drauma, sorgir og söknuð og
sumir hverjir í harðri glímu við hörmu­
leg örlög.
II
Þórunn kallar Stúlku með maga „skáld­
ættarsögu“ og er það skemmtileg viðbót
inn í hugtakaflóru bókmenntafræð­
anna. Frásögnin er lögð í munn móður
Þórunnar, Erlu Þórdísi Jónsdóttur
(1929–1987), sem gramsar í „pappírum
úr járnskápnum“ og reynir að henda
reiður á lífi og sögu forfeðra sinna og
þar með á sögu sjálfrar sín. Járnskápur­
inn umtalaði var eign Alexanders afa
Erlu og í honum leynast bréf, dagbækur,
blaðaúrklippur og ýmis skjöl sem hafa
með ættarsöguna að gera. Upprifjun
Erlu kemur þó ekki til af góðu; hún er
dauðveik af krabbameini og notar sinn
takmarkaða tíma til að líta yfir líf sitt og
sinna og gerir um leið tilraun til að
sættast við sín óblíðu örlög:
Hugleiði gleði mína og vellíðan í sam­
hengi við tilvist allra annarra dýra frá
örófi. Í því hólfi er þakklátt að vera. Þján­
ingin er nauðsynlegur fylgifiskur þessa
furðuverks. Einn étur annan og sumir
veikjast snemma og deyja hægt, þannig á
það að vera.
Sefa mig að svo miklu leyti sem lífvera
getur sefað sjálfa sig. Til dæmis, hefði
ég ekki veikst svona hefði ég ekki lesið
dagbækurnar mínar, rifjað upp líf mitt
og velt mér upp úr því eggi og byggi.
Þá hefði ég ekki fengið bréfin sem ég
skrifaði Gilsbakkasystrum sem krakki og
unglingur. Og aldrei lesið pappíra foreldra
minna og þeirra sem að pabba stóðu.
Farið á mis við að endurlifa dýrðina alla.
Og kynnast forferðrunum.
Að skrifa er að dreyma vakandi og gera
drauminn varanlegan, yfirfæra hann til
annarra […]“ (20).
Skáldskapur sem vakandi draumur er
skemmtileg myndlíking og draumar –
bæði í svefni og vöku – koma mikið við
sögu í frásögn þessarar bókar. Draumar
sem forboðar, oft válegra tíðinda, eru
órjúfanlegur hluti íslensks samfélags,
sem og bókmennta, og draumskyggni er
eitt af endurteknum stefjum bókarinnar.