Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Qupperneq 20

Á s d í s R . M a g n ú s d ó t t i r
20 TMM 2018 · 3
menntaráðgjafi við hirð Loðvíks 14. um tíma og lét til sín taka í menningar-
lífinu á ýmsa vegu samhliða lögmannsstörfum, ekki síst í deilunni um hvert
sækja skyldi fyrirmyndir og innblástur við gerð bókmenntaverka. Árið 1697
kom út lítið kver sem átti eftir að verða mjög þekkt. Þetta voru Sögur gæsa-
mömmu, eða sögur frá liðnum tíma, Contes de ma mère l’Oye, ou histoires du
temps passé, sem komu út undir nafni Pierres Perrault Darmancourt, sonar
Charles Perrault, og var kverið tileinkað Mademoiselle, ungri frænku Loð-
víks 14., líklega í von um að bókin myndi tryggja höfundinum starf ritara við
hirðina, sem gerðist þó ekki. Nú þykir víst að Charles Perrault sjálfur hafi átt
heiðurinn af þessu verki sem varð frægara en nokkurn hefði grunað.
Perrault var ekkill og mun hafa annast uppeldi barna sinna sjálfur. Hann
fór oft upp í sveit með börnin og þar voru alþýðlegar munnmælasögur
algengar en þær gátu einnig borist til höfuðstaðarins með vinnukonum eða
vinnumönnum úr sveitinni sem réðu sig til starfa hjá heldra fólki.6 Myndin
sem prýddi forsíðu kversins var af gamalli konu – barnfóstru? – að spinna
þráð og segja börnum sögur. Í kverinu birti Perrault átta ævintýri og þeirra
á meðal voru Þyrnirós, Rauðhetta, Bláskeggur, Stígvélaði kötturinn, Ösku-
buska og Tumi þumall. Í stuttu ávarpi sem beint er til Mademoiselle í upphafi
verksins tilgreinir höfundur að það sé vissulega ákveðin dirfska í því fólgin
að afhenda Mademoiselle þessar einföldu sögur en enginn sé betur til þess
fallinn að vita hvernig fólkið (þ.e. lægri stéttir) lifir en þeir sem Guð hefur
ætlað að stjórna þeim.7 Segja má að höfundurinn biðjist í raun afsökunar
á þeirri dirfsku að ætla að kona af svo háum stigum geti hugsanlega haft
ánægju af því að lesa sögur alþýðunnar enda gat það ekki verið henni og
hennar líkum samboðið. Perrault lagaði sögurnar eins og hægt var að smekk
samtímamanna sinna, það er tískunni í París í lok 17. aldar og tungutaki
menntamanna og aðalsins. Öskubuska hans er ekki eins blóðug og krassandi
og Öskubuska Grimmsbræðra og einnig dregur hann örlítið úr töframætti
álfkonunnar, kannski til að útiloka að nokkrum dytti í hug að hann tryði
á slík fyrirbæri. Saga Perraults er enn ólíkari íslensku Öskubuskusögunum
Mjaðveigu og Króku og Mjaðveigu Mánadóttur þar sem tröllkonum bregður
fyrir, mannáti og siglingum.8 Til aðgreiningar frá munnmælasögum eru
þessi rituðu og endursömdu verk því gjarnan kölluð bókmenntaleg ævintýri
(fr. conte de fée littéraire). Þó voru breytingar Perrault á sögunum sem hann
skrifaði niður mun minni en hjá mörgum öðrum og almennt er talið að eftir
því sem leið á 18. öldina hafi áhrif skáldsagna á ævintýraritun orðið greini-
legri.9 Það var þó ekki nema tímabundið.
En Perrault var bara einn af mörgum sem leituðu fanga í ævintýrum:
Mlle Lhéritier, Mlle Bernard, Mlle La Force, Chevalier de Mailly, Mme
de Murat, og Mme d’Aulnoy voru einnig í þeim hópi. Það var einmitt sú
síðastnefnda sem gaf út fyrsta franska bókmenntalega ævintýrið árið 1690
sem hún laumaði inn í eina af skáldsögum sínum. Það litla sem vitað er um
þennan afkastamikla rithöfund er ævintýri líkast. Hún fæddist árið 1650 í
TMM_3_2018.indd 20 23.8.2018 14:19