Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Qupperneq 83

„ M a n n k y n s s a g a n s e m s ö g u l e g s k á l d s a g a“
TMM 2018 · 3 83
En spyrja má hvers vegna konur hafi einkum látið að sér kveða í þessari
bókmenntagrein allra síðustu áratugi. Sögulegar skáldsögur voru t.d. nokkuð
vinsælar á Íslandi á níunda áratug síðustu aldar en höfundar þeirra voru nær
einvörðungu karlar.29 Þó skal ekki dregið úr að einkenni sögulegu skáld-
sögunnar í Gunnlaðar sögu Svövu Jakobsdóttur (1987) hafi vakið athygli
kvenna á því hvernig vinna mætti skapandi með fortíðina. Á tíunda áratug
síðustu aldar kveðja þær Álfrún Gunnlaugsdóttir, Vilborg Davíðsdóttir og
Þórunn Valdimarsdóttir sér hljóðs með sögulegum skáldsögum og þegar
komið er fram á þessa öld snarfjölgar slíkum skáldsögum kvenna. Til að
skýra þá staðreynd má vísa til orða sem Álfrún lét falla í viðtali við Dagnýju
Kristjánsdóttur eftir að skáldsagan Hvatt að rúnum (1993) kom út:
Höfundar skrifa aldrei um fjarlæga fortíð öðru vísi en út frá eigin samtíð.
Það hafa höfundar alltaf gert. […] Annars krefst það ákveðinnar reynslu og að vissu
leyti sjálfstrausts að kasta sér út í hið óþekkta söguefni.30
Gera má sér í hugarlund að eftir uppreisn íslenskra kvenna á síðasta hluta 20.
aldar – sbr. baráttu rauðsokka og kvennafrídaginn en seinna kjör Vigdísar
Finnbogadóttur til forseta og framboð Kvennaframboðsins og Kvennalistans
– hafi þurft að líða tveir til þrír áratugir áður en konur treystu sér til að takast
á við sjálfa söguna með skáldskap sínum.
Í framhjáhlaupi skal nefnt – þó að það rjúfi ögn samhengi! – að skemmti-
legt væri að kanna höfundarferil sagnfræðingsins Þórunnar Valdimarsdóttur
með tilliti til sögulegu skáldsögunnar. Hún semur fyrst rit um karl, Snorra
á Húsafelli: Sögu frá 18. öld (1989). Sú saga var, þegar hún kom út, auglýst
með orðunum „Metnaðarfull sagnfræði, frásagnargáfa og skáldlegt innsæi“
– þannig að sagnfræðinni var skipað í forgrunn.31 En áratug seinna sendir
Þórunn frá sér sögu um konu, Stúlku með fingur (1999) sem ber beinlínis
undirtitilinn Söguleg skáldsaga. Hún sækir að nokkru til fjölskyldusögu
Þórunnar svo að spyrja má hvort rithöfundurinn sé öruggari með sig í skáld-
skapnum andspænis því nána en hinu fjarlæga, svo ekki séu settar á tölur um
tengsl sögulegu skáldsögunnar og ævisögunnar. Einnig má velta vöngum
yfir breytingum á afstöðu til sögulegs skáldskapar og sagnfræði hérlendis á
síðustu áratugum 20. aldar og þar með skrifum um óskýr mörk þessa tvenns
í seinni tíð.32
En hvernig sem því er farið, frá 2010 hefur sögulegum skáldsögum ögn
fækkað; mér sýnist sem á þessum áratug megi telja hátt á fjórða tug bóka af
því tagi og að í hópi höfundanna séu 16 konur en þá í einu tilviki þrjár um
sömu sögu, þ.e. þær Dagný Marín Sigmarsdóttir, Svava G. Sigurðardóttir og
Sigrún Lárusdóttir, höfundar sögunnar Þórdís spákona: Sagan sem síðast var
rituð (2011).33 Tölurnar sem ég nefni eru auðvitað allar með fyrirvara enda
bara ætlað að vera vísbending um tiltekið ástand. Höfundarnir sjálfir – og
útgefendur – leggja sitt til þess hvort sögur þeirra eru taldar til sögulegs
skáldskapar. Ingibjörg Hjartardóttir gerði lítið úr því að Hlustarinn (2010)
TMM_3_2018.indd 83 23.8.2018 14:19