Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Page 125

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2018 · 3 125
í þvottaskálinni sé ég bara útlínur þess.
Það dagar. Grá morgunskíman fikrar sig
inn í klausturklefann minn um leið og
tunglið dofnar á himni. Einhversstaðar
vakir sál sem þarf á huggun að halda.
Einhvers staðar hefði líf mitt orðið öðru-
vísi.
Andlit mitt kyrrt í köldu vatninu.
Ég trúi á það góða í manninum og það
vonda. Ég trúi ekki á fyrirgefningu
syndanna, eilíft líf, miskunn þína. Ég
hef séð hönd strjúka vanga og hnefa
reiddan til höggs. Og þú stendur alltaf
álengdar. (326 leturbr. JYJ)
Undir lok sögu er systir Jóhanna sátt við
guð og menn – en algerlega á eigin for-
sendum. Sáttin helgast af tvennu, annars
vegar því að hún fær staðfestingu á því
að Halla endurgalt tilfinningar hennar á
sínum tíma, en hún er nýlátin þegar
systir Jóhanna kemur í síðari Íslandsferð
sína. Hins vegar kemur í ljós að ungi
drengurinn sem varð vitni að dauða
prestsins sá að hún hrinti honum, en í
stað þess að segja til hennar þakkar
hann henni fyrir að hafa bjargað sér.
Hún hefur þannig framið hinn full-
komna glæp, losað heiminn við illmenni
og komist upp með það. Um leið hefur
hún í einhverjum skilningi komið fram
hefndum á þeirri stofnun sem hún helg-
aði líf sitt en fordæmdi hana þó og
rændi hana möguleikanum á að vera
elskuð og njóta lífshamingju.
Stóra spurningin er á hinn bóginn sú
hvort lesandinn er jafn sáttur og sögu-
maður. Sá sem hér ritar sér tvær túlkun-
arleiðir að endalokum sögunnar. Ann-
ars vegar þá að standa með systur
Jóhönnu alla leið, auga fyrir auga, tönn
fyrir tönn. Þannig lesin er sagan nokkuð
einföld hefndarfantasía þar sem réttlæt-
ið sigrar að lokum og tilgangurinn helg-
ar meðalið. Hin leiðin er nokkuð snún-
ari, sem sagt að líta svo á að sagan lýsi
harmleik einnar mannsævi, örlögum
konu sem hefur verið kúguð og kúgað
sjálfa sig í nafni trúarbragða sem hún á
endanum að einhverju leyti afneitar. Og
þá er engin leið að líta fram hjá því að
séra Ágúst Georg og kardínálinn eru
ekki bara fulltrúar fyrir sjálfa sig og
kirkjuna sem valdastofnun. Þeir eru líka
fulltrúar rótgróins karlveldis sem hefnd
systur Jóhönnu beinist kannski fyrst og
síðast að. Ég er ekki frá því að mér
hugn ist síðari túlkunarleiðin betur.
Ásta Kristín Benediktsdóttir
Nostalgískar
svipmyndir
Gerður Kristný: Smartís. Mál og menn-
ing, 2017. 125 bls.
Unglingsárin eru flókinn og þversagna-
kenndur tími; fæst höfum við þá náð
tökum eða skilningi á eigin upplifunum
og viðbrögðum en erum í sífelldri leit að
okkur sjálfum og hlutverki okkar í sam-
félaginu. Tilfinningarnar eru á yfir-
snúningi og þetta tiltekna æviskeið er
kannski meira markað af tíðaranda
samtímans en mörg önnur. Í það
minnsta fylgir einhver sérstök – stund-
um mótsagnakennd og óþægileg – nost-
algía tónlistinni sem hlustað var á, föt-
unum sem voru í tísku, vinunum og
hversdagslega hangsinu. Skáldsagan
Smartís eftir Gerði Kristnýju, sem kom
út haustið 2017, fangar slíkar fortíðartil-
finningaflækjur og unglingatilvistar-
kreppu sérlega vel, líklega ekki síst í
augum lesenda eins og undirritaðrar
sem sjálfir voru börn og unglingar á því
tímabili sem um ræðir.
Smartís er óður til unglingsáranna í
TMM_3_2018.indd 125 23.8.2018 14:19