Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Síða 139

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2018 · 3 139
stóðu vegleg blokkarlengja og vísir að
stórum einbýlishúsum með útsýni yfir
hverfið og fjörðinn. Í dag eru þarna
rústir einar sem náttúran keppist við að
ná aftur í faðm sinn.
Stundum hvíslar fullorðna fólkið sín
á milli um það sem á að hafa gerst þar –
yfirnáttúrulegir atburðir segja sumir,
hryðjuverk segja aðrir – en enginn veit
það með vissu.
Að minnsta kosti ekki krakkarnir.
Krakkarnir í hverfinu vita semsagt
lítið um þá sögu því þeir fullorðnu vilja
sem minnst um þetta tala og banna
krökkunum að vera þar. Þrátt fyrir að
vera úthverfi borgar virðast Rökkur-
hæðir vera nokkuð einangraður staður
með sína sérstöku siði og menningu,
sem meðal annars felst í frekar myrkum
staðarnöfnum: Óttulundur er til dæmis
götunafn. Enda segir í fyrrnefndum
inngangi : „Það er ýmislegt á seyði í
Rökkurhæðum. Sumt harla ótrúlegt.
Sumt heldur óhugnanlegt. Sumt hræði-
legt …“
Heimasköpun af þessu tagi er þekkt
innan hrollvekjunnar þar sem höfundar
skapa ógnvænlegum atburðum sínum
viðeigandi umgjörð. Þekktasta dæmið er
líklega Arkham borg sem bandaríski
höfundurinn H. P. Lovecraft skrifaði
um á sínum tíma (fyrri hluta tuttugustu
aldar), en þar er margt óhreint á kreiki.
Lovecraft var sjálfur undir miklum
áhrifum frá síð-gotneska skáldinu Edgar
Allan Poe, en saman lögðu þessir tveir
höfundar grunninn að nútímahrollvekj-
unni, eins og þau Stephen King og Anne
Rice eru þekktustu dæmin um. Þó
áhrifa Poe gæti víða er það Lovecraft
sem hefur verið meira áberandi á síðari
árum, en hann er þekktur fyrir að fjalla
um hugmyndina um aðrar víddir eða
hliðarheima og óvættir sem búa þar.
Þessar óvættir eru af ýmsum toga, fyrst
og fremst geimverskar, en hafa hinsveg-
ar aðlagast jarðlífi nokkuð vel og bland-
ast bæði mönnum og dýrum, og að sjálf-
sögðu : heimatilbúnum forynjum. Hér
gefst ekki tækifæri til að fara nánar út í
f lókna heimasköpun Lovecrafts, eins
gaman og það nú væri, en í staðinn er
ástæða til að nefna að óvættir hans eru
iðulega iðandi, óskilgreinarlegar og jafn-
vel óskiljanlegar. Þetta kemur ekki síst
til af þeirri hugmyndafræði Lovecraft að
forðast að lýsa skrímslum sínum
nákvæmlega og nota frekar (að hætti
Poe) þá aðferð að gefa eitthvað í skyn,
ýja að; allt til að skapa þá tilfinningu að
lesandinn sjái eitthvað skjótast framhjá
rétt utan sjónsviðsins, en nái aldrei að fá
fullmótaða mynd af fyrirbærinu. Þeir
sem það gera missa vitið – þar kemur
óskiljanleikinn inn.
Nú skal ekki sagt hvort Birgitta og
Marta hafa lagst í verk Lovecrafts, enda
skiptir það engu máli, heimsmynd hans
er löngu orðin viðtekinn hluti af hroll-
vekjulandslaginu og það er þangað sem
þær sækja efnivið í þessa vel heppnuðu
og stórskemmtilegu seríu.
Þrátt fyrir þessi ‚erlendu‘ áhrif eru
sögurnar allar vandlega staðsettar í
íslenskum nútímaveruleika, fyrsta bókin
er til dæmis tilbrigði við söguna af Gili-
trutt og bæði Óttulundur og Vökumað-
urinn eru draugasögur að alíslenskum
hætti. Þessi þekktu þjóðsagnastef eru
svo tengd nútímanum á snjallan hátt,
þar sem bæði áhugamál unglinga eins
og parkour íþrótt, tækni (ný fartölva)
koma við sögu. Ekki má gleyma róman-
tíkinni og skólastarfinu, en hvorttveggja
er stór hluti tilveru þessa aldurshóps.
Samhliða þessu er gefin innsýn í ólík
heimili og aðstæður krakkanna, sum
eru hluti af ‚fullkomnum‘ kjarnafjöl-
skyldum, önnur þurfa að takast á við
ýmiskonar erfiðleika heimavið. Þannig
myndast breið samfélagsmynd. Að auki
vísa höfundarnir á ýmsan hátt til ungl-
TMM_3_2018.indd 139 23.8.2018 14:19