Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 27

ÆSA SIGURJóNSDóTTIR
26
þeim kveiktu meðal fólks. Annarleiki hvalanna, stærð þeirra og óvissa manna
um hvort telja ætti þá til fiska, dýra eða skrímsla gerði það að verkum að
eftirsótt var að komast í snertingu við þá, auk þess sem hvalreki var í flestum
tilvikum mikil búbót.
Sjálfur var Dürer safnari og átti verðmætt furðusafn (þ. Wunderkammer),
sjaldgæf lifandi smádýr, apa og ýmiss konar naturaliae. Hann seldi teikningar
sínar og prentmyndir til eins stærsta safnara álfunnar, Rudolfs II (1552-1612),
keisara af Habsburg. Dýramyndir Dürers urðu hluti af svokallaðri dýra-
bók (þ. Tierbuch) sem var varðveitt í furðukamesi keisarans í Prag.61 Safnið
geymdi alskonar sérkennilegar og framandir steintegundir, uppstoppuð og
lifandi dýr, fugla og fiska, sjaldgæfa dýrgripi og myndir sem vöktu undrun
og forvitni. Teikningar af lifandi fyrirbærum sem ekki var hægt að varðveita,
eða fundust eingöngu á framandi slóðum, gegndu hlutverki staðgengils eða
„proxy“ í stað lifandi eða dauðs sýnishorns í safninu.62
Furðusöfnin voru safn þekkingar, nokkurs konar smáheimur, þar sem
undrum veraldar var safnað saman á einn stað. Þau eru vitnisburður um
undrunina sem bókmenntafræðingurinn Stephen Greenblatt hefur skil-
greint sem kjarnann í vinnubrögðum Evrópubúa gagnvart nýrri heimsmynd
sextándu aldar. Landakort, prentmyndir og furðusöfn festu rætur og fengu
varðveisluhlutverk í samfélaginu, því þau voru nýtt birtingarform þekkingar
á sviði lista og vísinda.63
Andspænis hvalnum
Hvalrekamynd flæmska listamannsins Johannes Wierix (1549-1615) gæti
hugsanlega gefið hugmynd um hvalinn sem Dürer vildi teikna. Prentmynd
Wierix sýnir þrjá strandaða búrhvali og tíu aðra svamla í flæðarmálinu
skammt undan Ter Heyden árið 1577. Hvalurinn fremst í myndfletinum
er teiknaður af mikilli nákvæmni. Íbúar hópast á ströndina til að virða fyrir
sér dýrin á meðan aðrir flýja af vettvangi eins og þeir eigi fótum fjör að
61 Thomas DaCosta Kaufmann, „Remarks on the Collections of Rudolf II. The Kun-
stkammer as a Form of Representation“, Art Journal, 38: 1/1978, bls. 22–28. Sótt 5.
janúar 2020 af https://www.jstor.org/stable/776251.
62 Claudia Swan, „Ad vivum, naer het leven, from the life: defining a mode of repre-
sentation“, Word & Image, 4/1995, bls. 353–372, hér bls. 369–371. Sótt 5.janúar af
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02666286.1995.10435926.
63 Stephen Greenblatt, Marvellous Possessions. The Wonder of the New World, Chicago:
The University of Chicago Press, 1991, bls. 14. Þetta efni er rætt í grein Valdimars
Th. Hafstein, „Þekking, virðing, vald: Virtúósinn Ole Worm og Museum Wormi-
anum í Kaupmannahöfn“, Ritið 1/2010, bls 25–57, hér bls. 29.